Dieta przy oparzeniach

Diety w chorobach

Wystąpienie rozległych oparzeń, zarówno u dorosłych jak i u dzieci, jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Osoby najbliższe poszkodowanym, często rodzice małych dzieci, starają się zrozumieć proces leczenia i to właśnie oni najczęściej pytają o dietę jaką należy stosować – pomaga im to zrozumieć choć trochę szpitalną krzątaninę. Drugą grupą zadającą pytania o dietę przy oparzeniach są osoby studiujące kierunki medycynopochodne np. zdrowie publiczne, które mają trudności w odnalezieniu ogólnodostępnych materiałów o tej tematyce. W odpowiedzi na te pytania postanowiłam poświęcić oddzielny wpis leczeniu dietetycznemu oparzeń.

 


Co się dzieje?

Rozległe oparzenie to nie tylko zmiana w miejscu uszkodzenia, ale ciężka choroba ogólnoustrojowa. Dochodzi do zmian w czynności wielu narządów – wątroby, nerek, płuc, przewodu pokarmowego i ośrodkowego układu nerwowego. Występują silne zaburzenia metaboliczne – u poszkodowanych obserwuje się kwasicę metaboliczną, niedotlenienie tkanek, a nawet niewydolność nerek. W układzie hormonalnym zachodzą bardzo duże zmiany – zwiększa się wydzielanie insuliny, glukagonu, glikokortykosteroidów, adrenaliny i noradrenaliny. Oparzenie niszczy tkanki – a to dla organizmu oznacza utratę bardzo dużej ilości białka, które rozpada się pod wpływem wysokiej temperatury, a przecież składnik ten jest konieczny m.in. do zbudowania ciał odpornościowych, niezbędnych aby móc bronić się przeciw wszędobylskim bakteriom i wirusom – przeciwciał tym bardziej potrzebnych, że podstawowa bariera ochronna czyli skóra zostaje uszkodzona.

Utrata wody

Kiedy sparzymy się tylko w jednym miejscu widzimy lekki pęcherzyk w którym zbiera się płyn. Podobnie dzieje się w przypadku rozległego oparzenia, tylko na dużą większą skalę. Płyn ten ma taki sam skład jak nasze osocze – następuje więc nie tylko utrata wody ale również ważnych składników mineralnych odpowiedzialnych np: za pracę nerek czy serca. Utrata wody może być tak duża, że zagraża życiu poszkodowanego. Dlatego w przypadku oparzeń rozległych jednym z pierwszych działań podejmowanych przez personel medyczny jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia i uzupełnienia elektrolitów w organizmie.

W oparzeniach ubytek wody zależy od:

  • rozmiarów oparzenia
  • stopnia oparzenia
  • temperatury ciała — przy wzroście o 1ºC ponad zwykłą temperaturę ciała chory może utracić dodatkowo nawet 500 ml wody
  • ciepłoty i wilgotności pomieszczenia w którym znajduje się chory

Utrata 1 litra wody przez skórę to zużycie dodatkowych 560–580 kcal – kalorii które organizm teraz bardzo potrzebuje aby odbudować zniszczenia.

Zapotrzebowanie kaloryczne

Organizm osoby poparzonej musi wykonać ciężką pracę i — co jest z tym związane — potrzebuje dużo energii, czasami nawet 8000 kcal (osoba dorosła o umiarkowanej aktywności fizycznej potrzebuje, średnio, 2000 kcal). W zależności od lekarza, jak również placówki medycznej w jakiej leczony jest chory, sposób obliczenia kaloryczności diety może być odrobinę różny. Sama spotkałam trzy metody wyliczania potrzebnej energii dla poparzonych osób dorosłych:

  • 25–30 kcal/kg masy ciała/24 h + 40 kcal na każdy procent poparzonej powierzchni ciała
  • 25 x należyty ciężar ciała chorego (w kg) + 40 x %oparzenia ciała
  • 20 kcal/kg masy ciała/24 h + 70 kcal na 1% oparzonej powierzchni ciała

Natomiast w materiałach dotyczących oparzeń u dzieci znalazłam inny, dokładniejszy wzór. Po pierwsze ustalone zostały pewne czynniki opisujące wydatek energetyczny chorego:

czynniki zwiększające podstawowy wydatek energetycznyopiswspółczynniki przeliczania wydatku energetycznego
Aktywność fizycznapacjent leży nieruchomo1,1
pacjent w łóżku, lecz aktywny1,2
pacjent cho1,3
Temperatura ciała38ºC1,1
39ºC1,2
40ºC1,3
41ºC1,4
Oparzenia powierzchni ciała w procentach30–501,7
50–701,8
70–902,0

Po drugie należy sięgnąć po specjalne tabele z ustaloną podstawową przemianę materii (ppm) lub też przyjąć zużycie 25–30 kcal/kg należytej masy ciała/24h.
Na samym końcu należy wszystkie współczynniki pomnożyć przez siebie, a uzyskany wynik to właśnie kaloryczność diety jaką powinien otrzymywać chory. I tak dla przykładu:

  • podstawowa przemiana materii — 1890 kcal
  • ma poparzone 52% powierzchni ciała
  • leży nieruchomo w łóżku
  • ma temperaturę 40ºC

Zaczynamy liczyć:
1890 kcal x 1,8 (powierzchnia ciała) x 1,1 (leżący) x 1,3 (temperatura) = 4865 kcal

Zapotrzebowanie kaloryczne zmienia się w zależności od czasu jaki upłynął od oparzenia — i tak największe jest zwykle w 5 i 6 dniu po jego wystąpieniu.

Ile białka?

Jak już powyżej wspomniałam w organizmie osoby poparzonej dochodzi do znacznych zaburzeń w gospodarce białkami. Jest to związane z kilkoma zjawiskami:

  • rozpadem białek z powodu zniszczenia tkanek,
  • zwiększoną utratą azotu (uzyskiwanego z białek) z moczem (75–80%),
  • zwiększoną utratą azotu przez ranę oparzeniową (20–25%).

Ilość utraconego białka zależy również od rozległości uszkodzeń i czasu upływającego od oparzenia.

Przyjmuje się, że średnio organizm potrzebuje w początkowym okresie (czyli zaraz po wystąpieniu oparzenia) od 2 do 4g białka/kg/24 h – trudno jednak w tak ekstremalnej sytuacji zdawać się na średnie zapotrzebowanie. Dlatego lekarze często decydują się sami obliczyć ilość potrzebnego w tym okresie białka, np. korzystając ze wzoru:

1g/kg/24h + 3–4g x % oparzonej powierzchni masy ciała

W następnym okresie – i tutaj już zwykle zaczyna się wprowadzać dietę lekkostrawną wysokobiałkową, chorym dostarcza się z pożywieniem białko w ilości od 2 do 2,5g/kg/24h. Później, ale dopiero gdy lekarz o tym zdecyduje, przechodzi się do mniejszych ilości białek.

Jakie białka?

Naukowcy i lekarze zajmujący się osobami oparzonymi od dawna już zastanawiają się nie tylko nad tym ile białka potrzebują osoby poparzone, ale przede wszystkim podaż jakich białek, bogatych w jakie aminokwasy, wpływa najlepiej na proces leczenia. Zauważono na przykład, że w rozległych oparzeniach ilość argininy – aminokwasu poprawiającego m.in. równowagę azotową organizmu – jest nawet o 40% mniejsza. Z tego powodu przeprowadzono badania i stwierdzono, że dodatek argininy do żywności zwiększa skuteczność leczenia osób poparzonych. Z tego powodu warto zaplanować w diecie produkty, których zwykle nie kojarzymy z dietą wysokobiałkową – brązowy ryż, płatki owsiane, muesli naturalne, pieczywo pełnoziarniste, orzechy, rodzinki, ziarno słonecznika i sezamu.

Następnym aminokwasem, którego odpowiednia podaż u osób poparzonych, stanowi przedmiot badań – jest glutamina. Część doświadczeń wskazuje na to, że podawanie tego składnika w trakcie żywienia dojelitowego zmniejsza ryzyko wystąpienia zakażeń rany oparzeniowej.

Inną grupą aminokwasów na które należy zwrócić uwagę w trakcie układania jadłospisu dla osoby poparzonej – są aminokwasy siarkowe: metionina, cysteina i cystyna. Występują one naturalnie w skórze człowieka i w związku z tym są bardzo potrzebne w trakcie naprawiania szkód związanych z oparzeniem.

Najlepszym źródłem aminokwasów siarkowych są:

  • jaja
  • mleko i jego produkty
  • mięso i jego przetwory
  • drób
  • ryby
  • nasiona sezamu
  • orzechy brazylijskie

Wysoki cukier

Hiperglikemia czyli podwyższony poziom cukru we krwi jest dość częstym objawem wstrząsu poparzeniowego i personel medyczny zdaje sobie z tego sprawę. Bliscy natomiast, zwłaszcza jeżeli do leczenia włącza się insulinę, są przekonani, że chory do końca życia będzie cierpiał na cukrzycę. Na szczęście tak nie jest. Takie nagłe podwyższenie poziomu glukozy we krwi oparzonego jest typowym objawem hipermetabolicznej odpowiedzi organizmu na stres – i nie ma w tym przypadku znaczenia wielkość powierzchni uszkodzonej. Nie oznacza to jednak, że zawsze w przypadku hiperglikemii zespół medyczny zdecyduje się na podanie insuliny – zbyt intensywne leczenie może być również niebezpieczne – dlatego decyzja jest bardzo indywidualna, zależna od stanu chorego.

Jeżeli jednak lekarze zdecydują się podać insulinę, to nie oznacza to jeszcze, że trzeba ją będzie brać do końca życia – choć wiele osób jest o tym święcie przekonanych – u poparzonych po pewnym czasie organizm sam zaczyna regulować poziom cukru we krwi i wtedy lek ten się odstawia.

Witamina D i wapń

W ciężkich oparzeniach dochodzi do niedoborów witaminy D i zaburzeń gospodarki wapniem – dlatego zwykle rutynowo zespół medyczny decyduje o wprowadzeniu suplementacji, a w później – nawet wiele miesięcy po zdarzeniu zaleca się, o ile jest to możliwe, spacery, wyjścia na słońce. Wszystko po to, aby prowitamina D przekształciła się pod wpływem promieni słonecznych w witaminę.

Z tych samych powodów układając jadłospis dla osób poparzonych bardzo często sięga się po produkty będące dobrym źródłem wapnia i witaminy D, czyli przede wszystkim mleko i jego przetwory oraz ryby.

Co jeszcze uzupełniać?

Oprócz białek czy energii w diecie osób oparzonych zwraca się dużą uwagę na:

Dieta po oparzeniach

W pierwszym okresie po oparzeniu stosuje się żywienie sztuczne oraz wlewy dożylne (płyn Ringera zbuforowany mleczanem sodu lub 5–10% roztwory glukozy, NaCl i mleczanu Ringera). W drugiej dobie zwykle podaje się już roztwory białka – 5% albuminy (od 0,3 do 0,5 ml/kg masy ciała/ % powierzchni poparzonej), osocze. Dopiero po kilku dniach, po ustabilizowaniu układu krążenia i zniknięciu obrzęków, gdy zaczyna się pojawiać perystaltyka jelit przechodzi się na karmienie doustne. Może być to 3 dzień i może być to 10 dzień po oparzeniu – wszystko zależy od stanu pacjenta. Oparzony do tego czasu żywiony jest pozajelitowo lub przez zgłębnik, podawane są mu zwykle hiperkaloryczne, dokładnie zbilansowane do potrzeb diety przemysłowe.

Wprowadzenie normalnego żywienia zwykle następuje stopniowo, często przez kilka dni stosuje się metodę mieszaną – trochę żywienia zwykłego, trochę pozajelitowego. Dopiero po takim przygotowaniu, każdorazowo indywidualnie ustala się dietę osoby poparzonej. Zwykle zaleca się żywienie:

U chorych, u których obserwuje się zaburzenia pracy nerek ilość podawanego białka określa się na podstawie badań laboratoryjnych (stężenia azotu mocznika we krwi, zaburzenia elektrolitów) – i bywa, że do czasu uzyskania odpowiednich parametrów pracy tego narządu lekarz zleca dietę o mniejszej ilości białka, aby nie nasilać mocznicy. W zależności od dodatkowych objawów może zaistnieć potrzeba monitorowania ilości sodu, potasu i fosforanów w diecie.

Leczenie rozległych oparzeń uzależnione jest od tak wielu czynników – miejsca, wielkości, głębokości i stopnia oparzenia. Wiele i bardzo wiele drobnych czynników, może sprawić, że najlepiej zbilansowana dieta dla jednaj osoby będzie całkowicie nieodpowiednia dla innej, dlatego nie podaję tutaj przykładowego jadłospisu. Żywienie osób oparzonych zawsze musi być rozpatrywane indywidualnie.

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net

Autor:
Kategorie: Diety w chorobach

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *