Dieta lekkostrawna bogatobiałkowa
Dla kogo?
Dietę tą poleca się osobom, którym potrzebna jest dodatkowa ilość białka do budowy lub odbudowy tkanek, enzymów, hormonów, osocza, komórek odpornościowych. Organizm osób którym zalecono dietę bogatobiałkową lekkostrawną ma przed sobą ciężką pracę związaną z walką lub wychodzeniem z choroby i rekonwalescencją. Nie jest to tak ostatnio popularna (choć nie koniecznie zdrowa) dieta bogatobiałkowa w odchudzaniu. Wręcz przeciwnie, często bywa zlecana przez lekarzy wraz z dietą wysokokaloryczną.
Najczęściej dieta lekkostrawna bogatobiałkowa zalecana jest:
- po zabiegach operacyjnych,
- po zawale mięśnia sercowego,
- w niedoczynności tarczycy,
- zapaleniu jelita grubego,
- w rozległych oparzeniach,
- w przypadku dużych zranień,
- w długotrwałych chorobach przebiegających z wysoką gorączką,
- w chorobach nowotworowych,
- dla osób wyniszczonych.
Źródła białka
Najważniejsze w tej diecie jest dostarczenie odpowiedniej ilości białka (to lekarz decyduje o ile zwiększyć ilość tego składnika). Bardzo ważne jest, aby było to białko o wysokiej wartości biologicznej, czyli takie które można najlepiej wykorzystać do syntezy białek organizmu.
Najlepszym źródłem białka w diecie bogatobiałkowej są:
- ryby i owoce morza – bardzo bogate w białko, zawierają nawet do 20 % tego składnika, na diecie bogatobiałkowej powinno się je podawać przynajmniej 4 razy w tygodniu,
- chude mięsa – wołowina, cielęcina, drób (bez skóry): indyk, kurczak, jak również dziczyzna: sarnina, królik,
- jaja (są doskonałym źródłem białka, a zawarty w nich cholesterol nie wpływa negatywnie na poziom cholesterolu we krwi – tak przynajmniej wykazują ostatnie badania),
- produkty mleczne – mleko (lub jeżeli je źle przyswajamy kefiry, maślanki, jogurty – ponad pół litra dziennie) oraz chudy i półtłusty ser biały (przynajmniej 100 g dziennie, które możemy zamienić na dodatkowe 600 ml mleka),
- a dla wegetarian – tofu, mleko sojowe.
Zawartość białka w wybranych produktach spożywczych
| Produkt | Białko w 100 g części jadalnych |
|---|---|
| Mleko 2 % tłuszczu | 3,4 |
| Mleko 1,5 % tłuszczu | 3,4 |
| Mleko 0,5 % tłuszczu | 3,5 |
| Mleko w proszku odtłuszczone | 35,7 |
| Mleko w proszku pełne | 27,0 |
| Śmietana 18 % | 2,5 |
| Śmietana 12 % | 2,7 |
| Jogurt naturalny 2 % tłuszczu | 4,3 |
| Jogurt truskawkowy 1,5 % tłuszczu | 3,7 |
| Kefir 2 % tłuszczu | 3,4 |
| Maślanka spożywcza 0,5 % tłuszczu | 3,4 |
| Ser twarogowy chudy | 19,8 |
| Ser twarogowy półtłusty | 18,7 |
| Serek homogenizowany waniliowy | 16,8 |
| Serek homogenizowany truskawkowy | 15,3 |
| Jaja kurze całe | 12,5 |
| Białko jaja kurzego | 10,8 |
| Żółtko jaja kurzego | 16,3 |
| Cielęcina, łopatka | 19,9 |
| Cielęcina, udziec | 19,9 |
| Wieprzowina, schab surowy | 21,0 |
| Wołowina, polędwica | 20,1 |
| Wołowina, rostbef | 21,5 |
| Wątroba wieprzowa | 22,0 |
| Wątroba wołowa | 20,0 |
| Mięso z piersi indyka | 19,2 |
| Mięso z piersi kurczaka | 21,5 |
| Polędwica sopocka | 19,9 |
| Szynka wieprzowa gotowana | 16,4 |
| Szynka wołowa gotowana | 20,9 |
| Polędwica z indyka | 15,8 |
| Dorsz świeży (filet, bez skóry) | 16,5 |
| Halibut biały, świeży | 20,1 |
| Mintaj świeży | 16,6 |
| Pstrąg tęczowy, świeży | 18,6 |
Opracowano na podstawie danych zawartych w: H. Kunachowicz, I. Nadolna, K. Iwanow, B. Przygoda, Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997
Zasady diety
Dieta bogatobiałkowa o której piszę, jest modyfikacją diety lekkostrawnej, więc zasady którymi należy się kierować przy jej stosowaniu są podobne do tradycyjnej diety lekkostrawnej:
- należy spożywać 4–5 niewielkich posiłków – w każdym posiłku warto podać produkt białkowy w połączeniu z produktem zbożowym, białko jest bowiem tym składnikiem którego nie możemy magazynować, trzeba więc podawać je w ciągu całego dnia,
- posiłki powinny być spożywane regularnie o tej samej godzinie (organizm człowieka, uczy się gospodarowania zasobami pomiędzy stałymi godzinami posiłków i nie włącza tak często opcji magazynowania składników odżywczych, tylko je wykorzystuję wiedząc, że o stałej godzinie będzie nowa dostawa),
- kolację należy spożywać na minimum 2 godziny przed snem, jednak nie jeden raz miałam u pacjentów wyniszczonych i z chorobą nowotworową zlecenia lekarskie, w których podawano chorym posiłek bezpośrednio przed snem, a nawet nocny jeżeli pacjent się budził w nocy głodny,
- należy jeść powoli, dokładnie gryźć,
- powinno się unikać wysiłku i przemęczenia przed i zaraz po posiłku,
- należy spożywać przynajmniej 2,5 litra napojów w ciągu dnia.
Ilość dostarczanych składników odżywczych, mineralnych i witamin powinna być dostosowana do osoby, jej aktywności fizycznej i stanu odżywiania (wyniszczenia).
Produkty oraz potrawy dozwolone i przeciwwskazane
Produkty oraz potrawy dozwolone i przeciwwskazane w tej diecie, są takie same jak w diecie lekkostrawnej.
| Produkty | Produkty zalecane | Produkty dopuszczone w niewielkich ilościach | Produkty przeciwwskazane |
|---|---|---|---|
| Produkty mleczne | Mleko słodkie, zsiadłe. Ser biały, ser twarogowy chudy i półtłusty, serki homogenizowane. Jogurt, kefir, maślanka, serwatka. | Tłusty twaróg, ser żółty z obniżoną ilością tłuszczu, jogurt kremowy i mleko pełnotłuste. | Sery żółty, topiony, serki dojrzewające, ser „Feta”, serki typu „Fromage”. |
| Produkty zbożowe i pieczywo | Pieczywo – jasne, czerstwe, sucharki. Kasze drobne: manna, krakowska, jęczmienna łamana, ryż, drobny makaron. Mąka pszenna, pytlowa, ziemniaczana i kukurydziana. | Pieczywo typu „graham”. Pieczywo cukiernicze, pieczywo z dodatkiem soi i słonecznika. Mąka razowa. Kasza jaglana. | Pieczywo razowe (żytnie i pszenne), pieczywo pszenne, grube kasze: pęczak, gryczana, grube makarony. Mąka żytnia. |
| Jaja | Gotowane na miękko, w koszulkach. | Jajecznica na parze, jaja sadzone i omlety na parze. | Gotowane na twardo, smażone na tłuszczu. |
| Mięso, drób, wędliny | Mięsa chude: wołowina, cielęcina, królik, indyk, kurczaki, perliczki, gołąb. Wędliny chude – szynka, polędwica, chuda kiełbasa szynkowa. | Dziczyzna, chuda wołowina, kura, parówki. Podroby: płucka, serca, wątroba (parzona), móżdżek. | Mięsa tłuste: baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki. Wędliny tłuste. Wyroby mięsne wędzone i peklowane. |
| Ryby | Ryby chude: dorsz, leszcz, płastuga, sola, szczupak, sandacz, pstrąg, morszczuk, karmazyn, lin, flądra, lin, okoń. | Makrela, śledź, sardynka, leszcz. | Ryby tłuste: węgorz, pałasz, halibut, karp, sum. Ryby wędzone, konserwy rybne. |
| Tłuszcze | Masło, słodka śmietana, oleje roślinne – sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, oliwa z oliwek. | Margaryny miękkie (w opakowaniach plastikowych, łatwe do rozsmarowania), oleje nie wymienione. | Śmietana, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde (w kostce). |
| Ziemniaki | Gotowane w wodzie i na parze, puree, pieczone w folii. | Frytki, chipsy ziemniaczane, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy. | |
| Warzywa | Marchew, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, sałata, cykoria, pomidory bez skórki. Warzywa młode, soczyste. Potrawy z warzyw gotowanych, drobno rozdrobnionych, soki. | Rabarbar, brokuł, kalafior, fasolka szparagowa i zielony groszek – młode. Surówki z drobno startych warzyw. | Kapusta, czosnek, pory, rzepa, papryka, szczypior, cebulka, ogórki, brukiew, rzodkiewki. Warzywa podawane z zasmażkami, konserwowane. Warzywa podawane z majonezem, musztardą, grubo starte, stare. |
| Owoce | Owoce dojrzałe, bez skórki i pestek. Jabłka, truskawki, morele, brzoskwinie, pomarańcze, banany, winogrona, owoce cytrusowe. Owoce jagodowe (maliny, porzeczki, jagody) w formie przecieru lub soku. | Wiśnie, kiwi, melony. | Owoce niedojrzałe. Gruszki, śliwki, czereśnie, agrest. Owoce suszone. |
| Suche strączkowe | Wszystkie są zabronione. | ||
| Cukier i słodycze | Cukier, miód, dżem bez pestek, przetwory owocowe słodzone – kompoty, galaretki. | Chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao i orzechy – batoniki, pierniczki, ciasteczka kupne. | |
| Przyprawy | W ograniczonych ilościach. Sól, cukier, sok z cytryny i kwasek cytrynowy, koperek, kminek, wanilia, cynamon, majeranek, rzeżucha, melisa, natka pietruszki, goździki. | Pieprz ziołowy, estragon, bazylia, tymianek, oregano. | Ostre: ocet, pieprz, musztarda, papryka. Pikle. |
| Zupy | Kleiki, krupniki z dozwolonych kasz, zupy mleczne, zupy owocowe, zupy warzywne czyste (nie zabielane): barszcz, zupa pomidorowa, kalafiorowa; zupy z dozwolonych warzyw. Zupy zagęszczane mąką z wodą lub mlekiem. | Rosół,zupa pieczarkowa, zupa z ogórków kiszonych, zupy zaprawiane śmietaną, zupy z dodatkiem żółtek. | Kapuśniaki, zupy zawierające warzywa strączkowe, zupy na mocnych wywarach z mięs i kości, zupy z zasmażką. |
| Potrawy mięsne i rybne | Mięsa gotowane w wodzie i na parze, duszone bez obsmażania, pieczone w folii. Podawane w formie potrawek, pulpetów, budyni. | Smażone, duszone, pieczone z dodatkiem tłuszczu. | |
| Potrawy z mąki i kasz | Kasze i ryż gotowane, budynie z kasz z dodatkiem mięsa i warzy, lane kluski. | Leniwe pierogi z niewielką ilością mąki. Kluski ziemniaczane. Naleśniki (nie obsmażane ponownie). | Potrawy z mąki i kasz smażone – ołtatki, kotlety z kaszy, kluski kładzone, kluski francuskie, zacierki. |
| Sosy | Łagodne, zagęszczone mąką z wodą lub mlekiem. Sos koperkowy, cytrynowy, potrawkowy, owocowe. Majonez domowy z sokiem cytrynowym. | Sosy ze śmietanką. | Ostre, z zasmażką, tłuste. |
| Desery | Kisiel, budyń, galaretka, kompot, mus, bezy, suflety, soki owocowe, przeciery owocowe. | Biszkopty, czerstwe ciasto drożdżowe, herbatniki. | Torty, czekolady, ciasta z kremem, faworki, pączki, ciasta kruche, francuskie, piaskowe, batony, lody, chałwa, słodycze z kakao i orzechami. |
| Napoje | Herbata, kawa zbożowa, mleko, napoje owocowe, soki owocowe i warzywne, napar z lipy, owoców dzikiej róży. | Słaba kawa naturalna. | Mocne kakao, czekolada, napoje alkoholowe, mocna kawa, herbata, wody gazowane, pepsi, coca-cola, tonik, oranżada, napoje pobudzające. |
| Potrawy półmięsne i bezmięsne | Risotto, makaron z mięsem i warzywami. | Zapiekanki z kasz, warzyw i mięsa. | Bliny, krokiety, bigosy, fasolka po bretońsku. |
| Dodatki do zup | Grzanki, kasze dopuszczone, ziemniaki, lane ciasto, makaron drobny. | Kluski francuskie, groszek ptysiowy. | Kluski kładzione, grube makarony i kasze. |
| Orzechy | Wszystkie są zabronione. |
Część osób, z którymi się spotkałam, pytała o rośliny strączkowe – dlaczego są zabronione?
To prawda, że rośliny strączkowe są bogate w białko. Jednak staramy się, aby w tej diecie organizm mógł skupić się na walce z chorobą lub rekonwalescencji a nie na trawieniu. Dlatego wszystkie produkty których trawienie jest długotrwałe i obciąża układ pokarmowy zostały wykluczone. Oczywiście zdarzają się osoby, u których nie trzeba aż tak rygorystycznych zaostrzeń diety. Jeżeli ktoś chorował z długotrwałą gorączką i w trakcie rekonwalescencji ma ochotę zjeść jakieś warzywo strączkowe – to nie zabraniajmy mu tego. Natomiast w chorobie nowotworowej jelita czy też zapaleniu jelita nie podamy soi albo fasoli, bo zaszkodzi choremu. Dlatego warto szukać diet nie ogólnych (tak jak tutaj przedstawiona), ale skontaktować się z dietetykiem, który dokładnie dostosuje wskazania medyczne do osoby (odżywienia organizmu, choroby, leków).
Jak przygotować potrawy?
Ogólne wskazania, które sposoby przygotowania potraw (gotowanie, pieczenie w folii) są dopuszczone można znaleźć w części poświęconej diecie lekkostrawnej. Chciałabym jednak podpowiedzieć jeszcze, jak przygotować potrawy o możliwie najwyższej wartości odżywczej:
- warzywa i owoce obieramy (skórka jest ciężkostrawna) bardzo cienko — pamiętajmy, że w skórce i pod skórką znajduje się najwięcej składników mineralnych, witamin i białka,
- rozdrabniamy warzywa i owoce przed samym użyciem – długie przetrzymywanie ich na powietrzu niszczy witaminę C, z tego samego powodu surówki przygotowujemy przed podaniem,
- stosujemy nierdzewne tarki, noże – rdza zwiększa straty witaminy C,
- należy zużyć wywar powstały w trakcie gotowania warzyw, kasz czy mięs – jest w nim wiele składników pokarmowych, które przechodzą do wody – na wywarze możemy przygotować zupę, a kasze czy ryż (jeżeli nie umiemy przygotować w tradycyjny sposób) kupiony w torebkach warto ugotować np. w potrawce, którą podamy do nich,
- idealnym rozwiązaniem jest gotowanie na parze (niewielki wyciek soku z produktów to niewielka strata składników odżywczych),
- podczas pieczenia na początku warto ustawić wyższą temperaturę w piekarniku, stworzy to „skórkę” z wierzchu zmniejszającą wypływ soków z wnętrza potrawy,
- potrawy z mikrofali zachowują nie tylko wilgotność i kolor, ale również składniki pokarmowe.