Zasady żywienia

Reumatologiczne zapalenie stawów inaczej RZS to choroba z autoagresji czyli jedno z tych schorzeń gdy organizm atakuje sam siebie siebie. Przewlekła choroba to trudny przeciwnik, z którym walczy się o pogodę ducha, o jak najdłuższe normalne funkcjonowanie, o spowolnienie / zatrzymanie postępujących zmian. W tym celu sięga się po farmakologię, rehabilitację, a także prawidłową dietę.

Cukry

Choroby stawów kojarzą się z wieloma zaleceniami — najczęściej jednak nie z tym, że powinniśmy jeść pełnoziarniste produkty zbożowe zamiast białego pieczywa, że powinno się ograniczyć spożycie cukru i słodyczy. „Przecież nie mam cukrzycy” — tak nieraz reagują chorzy. RZS to choroba w której organizm zmaga się z przewlekłym stanem zapalnym występującym w organizmie, a to oznacza że metabolizm cukrów jest utrudniony. Dlatego właśnie u osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów zaleca się dietę opartą o produkty o niskim lub średnim indeksie glikemicznym (tabele zamieściłam w oddzielnym wpisie). Ponadto dieta taka jest dietą obowiązkową u wszystkich osób leczonych sterydami.

Jadłospis osób z RZS:

• podzielony jest na 4–5 posiłków, spożywanych w regularnych odstępach — tak aby poziom cukru we krwi nie ulegał dużym wahaniom
• powinien ograniczać produkty bogate w cukry proste — cukier, ciasta, soki owocowe, kupne sosy, produkty do których dodany jest syrop fruktozowo-glukozowy, słód
• zawiera 1–2 surowe owoce dziennie, najlepiej spożywane z z produktami zawierającymi tłuszcz lub białko np. jogurtem, orzechami, pestkami
• obfituje w warzywa (najlepiej surowe) — powyżej ¹⁄₂ kg dziennie
• uwzględnia w ciągu dnia 2–3 porcje pełnoziarnistego, razowego pieczywa lub kaszy lub brązowego ryżu lub razowego makaronu
• przynajmniej 1–2 razy w tygodniu przewiduje danie oparte o rośliny strączkowe — soje, ciecierzycę, soczewicę, fasolę, groch

Nietolerancje

Choroby z autoagresji mogą czasami (nie zawsze) być objawem alergii / nietolerancji pokarmowej. Przyczyną może być np. ostatnio często odsądzany od czci i wiary gluten, ale również białka mleka krowiego, soja, pomidory, papryka, ziemniaki (rośliny psiankowate). U tej grupy osób z nieprawidłowymi reakcjami na żywność, wykluczenie produktów je wywołujących może prowadzić do ustąpienia lub znaczącego złagodzenia objawów choroby stawów. Jak to sprawdzić? Alergia wyjdzie nam po prostu w badaniach u alergologa, gorzej z nietolerancją. Tutaj, pomimo licznie reklamowanych testów, nie ma (jeszcze) prawdziwie wiarygodnych metod diagnostycznych. Stosuje się 2 tygodniowe wykluczenie prawdopodobnych winowajców i obserwację stanu zdrowia. W przypadku złagodzenia objawów choroby należy namierzyć produkt szkodzący (a bywa to trudne, zwłaszcza gdy jest to grupa kilkuproduktowa). Gdy poprawy nie widać — a wcale nie rzadko zdarza się i tak — nie ma sensu stosować diety eliminacyjnej.

I jeszcze kilka słów o glutenie — wiele osób wykluczając gluten, czyli najczęściej białe pieczywo, silnie oczyszczoną mąkę, makarony ugotowane do miękkości odczuwa poprawę. A jednak bywa to niezwiązane z nietolerancją, bo już przy zastosowaniu razowego, pełnoziarnistego pieczywa czy też razowego makaronu czują się dobrze. Jest to grupa u której problem jest związany z metabolizowaniem węglowodanów, u których dieta powinna być silnie oparta o produkty o niskim i średnim indeksie glikemicznym. Chorzy ci wykluczając gluten ograniczają indeks glikemiczny posiłków i pomaga im właśnie to, a nie wykluczenie nietolerowanego produktu.

Zaklęty krąg

Nieprawidłowe reakcje na pokarm mogą być przyczyną RZS, ale również leczenie tzn. stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych również może być przyczyną nieprawidłowych reakcji na pokarm. To prawdziwy zaklęty krąg, który bardzo trudno prawidłowo zdiagnozować. Kiedy więc stosujemy niesterydowe leki przeciwzapalne warto:

• sięgnąć po probiotyki
• wprowadzić do jadłospisu kiszonki
• pamiętać o jogurtach naturalnych
• na czczo i przed snem spożyć po 2 łyżki mielonego siemienia lnianego zalanego wrzątkiem
• pamiętać o błonniku — tutaj bardzo ważne jest aby w jadłospisie nie zapomnieć o sporej ilości warzyw, roślin strączkowych, a także o zalecanych ilościach owoców i pełnoziarnistego pieczywa
• stosować leki (również osłonowe) tylko w zalecanych przez lekarza ilościach

Witamina D

U wielu chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów obserwuje się zbyt małe ilości witaminy D, a ponadto:

• im mniejsze stężenie tym mocniej (i częściej) chorzy czują ból stawów
• małe stężenie związane jest w wydłużeniem trwania sztywności porannej
• niskie ilości związane są ze zwiększeniem stężenie cytokin prozapalnych ‑IL 1, IL 3 (które prawdopodobnie wpływają na zwiększone ryzyko zachorowania na RZS)
• jej poziom nie wpływa na poziom przeciwciał anty-CCP
• suplementacja często łagodzi objawy RZS

Każdy chory powinien otrzymać od lekarza wskazówki jakie dawki tej witaminy przyjmować i na szczęście coraz częściej tak się dzieje. Niestety bywają jeszcze sytuacje, gdy nikt osobie z RZS nie poradzi ile witaminy D suplementować. Wiele zależy od tego jakie mamy jej stężenie we krwi (a dokładnie stężenie jej metabolitów, oznaczane na badaniach jako 25-OH D), ale u osoby dorosłej dawki od 2000 do 4000 j.m. uznaje się za bezpieczne (bywa jednak że stosuje się (dużo) większe/mniejsze ilości w zależności od osoby).

Żywność jest w bardzo małym stopniu źródłem witaminy D, można ją jednak znaleźć w:

• niektórych rybach: łosoś, śledzie, makrela, sardynki
• w tranie
• wątrobach zwierzęcych (i choć w RZS trzeba bardzo uważać na tłuszcze nasycone i cholesterol, to jednak przynajmniej raz w miesiącu zawsze polecam zjeść wątróbkę)
• żółtkach jaj
• niektórych grzybach (pieczarki, kurki, borowiki, podgrzybki) — w strefach klimatycznych o mniejszym nasłonecznieniu (np. u nas) grzyby stanowią całkiem fajne i niedoceniane źródło witaminy D

Tłuszcz

W diecie osób z RZS ważne jest aby:

• Unikać tłuszczy nasyconych: smalcu, tłustego mięsa, masła, sera żółtego, śmietany, oleju palmowego (dodawanego do zdumiewająco dużej ilości produktów gotowych, słodyczy), oleju kokosowego (tak ostatnio modnego).
• Spożywać umiarkowaną ilość olejów roślinnych typu: olej kukurydziany, słonecznikowy, sojowy, z pestek winogron itp. — zaleciłabym max. 1–2 łyżeczki dziennie, przy czym wliczamy do tej ilości również oleje zawarte w gotowych produktach. Oleje te dostarczają nam tłuszczy omega‑6, które są zdrowe o ile będą spożywane we właściwych proporcjach to kwasów omega‑3, jeżeli będzie ich za dużo, a tak się obecnie nagminnie zdarza, mogą być przyczyną wielu chorób.
• Pamiętać o kwasach tłuszczowych omega‑3, tych o których pisałam, że spożywamy ich za mało, a które można znaleźć w oliwie z oliwek, oleju lnianym (lub rydzowym jeśli smak lnianego nam nie odpowiada), tranie, tłuszczach ryb i ssaków morskich (śledziach, makrelach, pstrągach, sardynkach), w owocach morza, algach (coś dla miłośników sushi). W reumatoidalnym zapaleniu stawów spożywanie większych ilości tłuszczu rybnego, a dokładnie kwasów tłuszczowych EPA i DHA zwiększa szansę na uzyskanie remisji choroby.

Czy wiesz, że…

spożycie 0,21 g /dzień kwasów omega‑3 (czyli dwie 150 g porcje morskiej ryby tygodniowo) zmniejsza ryzyko zachorowania na RZS o 35%.

Puryny

Nasza tradycyjna dieta bardzo sprzyja spożywaniu nadmiernych ilości związków purynowych — czyli po prostu zbyt dużej ilości białka pochodzenia zwierzęcego. I wielu dietetyków zaleca w RZS dietę z ograniczeniem puryn, która niejednokrotnie przynosi ulgę. Należy jednak pamiętać, że w reumatoidalnym zapaleniu stawów ograniczeniu ulegną jedynie produkty mięsne, a spożycie ryby i ich przetworów (równie bogatych w puryny) może nawet ulec zwiększeniu.

Otyłość — nie taka prosta sprawa

Otyłość w chorobach z autoagresji i u osób z chorobami narządu ruchu to bardzo złożony problem. Nadmierna tkanka tłuszczowa stale wydziela do krwi prozapalne związki, a to:

• zwiększa ryzyko zachorowania na RZS (zarówno w przypadku seropozytywnej jak i seronegatywnej postaci choroby)
• zmniejsza szansę na trwałą remisję
• obciąża nadmiernie stawy i przyspiesza zwyrodnienia chrząstki stawowej

Z drugiej strony zarówno leki (niejednokrotnie sterydowe) , jak i ograniczenie aktywności z powodu bólu, niepełnosprawności zmniejsza zapotrzebowanie kaloryczne i łatwiej złapać dodatkowe kilogramy, a wtedy… wszystko trudniej się leczy. W tej sytuacji bardzo ważna jest codzienna aktywność fizyczna (trudna, bo boli) — najlepiej wskazana przez rehabilitanta lub lekarza. Do tego dieta, z kalorycznością dostosowaną do zapotrzebowania lub odrobinę mniejszą (zmniejszona ok. 100–200 kcal dzień) w przypadku nadwagi lub otyłości. Ważne jest aby ograniczenie kaloryczne nie było za duże, bo szybki spadek wagi wcale w tym przypadku nie jest zdrowy.

Błonnik

W pomocy przy odchudzaniu może przyjść nam błonnik — bo po prostu utrudni wchłanianie tłuszczy czy węglowodanów, a tym samym kalorii, ułatwi także utrzymanie uczucia sytości. To jednak nie jedyne zalety błonnika w RSZ. W dużej mierze choroby z autoagresji związane są z tym, co żyje w naszym jelicie. Pewne grupy bakterii, odżywiające się właśnie błonnikiem produkują propioniany i maślany czyli krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Te kwasy są ważne, bo wpływają m.in. na prawidłowe funkcjonowanie stawów. I tutaj naukowcy zalecają osobą z reumatoidalnym zapaleniem stawów pamiętać o pożywieniu które jest przyjazne dla tej grupy bakterii jelitowych, a to znaczy, że w jadłospisie nie powinno zabraknąć:

• płatków zbożowych — nieprzetworzonych, niebłyskawicznych
• kasz
• co najmniej 5 porcji warzyw i owoców w ciągu dnia (w każdym posiłku)
• roślin strączkowych
• niewielkiej ilości suszonych owoców

Niedokrwistość

Kości, choroby stawów kojarzymy z wapniem, w leczeniu sterydami staramy się kontrolować w jadłospisie poziom wapnia, magnezu i fosforu (tak aby uzyskać jak najlepsze zmineralizowanie kości) i często umykają inne ważne parametry żywienia chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów: żelazo, witamina B12, kwas foliowy — czyli te składniki które wpływają na produkcję krwinek czerwonych i których niedobór może prowadzić do niedokrwistości. A to dość duży problem, bowiem niedokrwistość to typowy objaw RZS, który nie tylko osłabia chorego i utrudnia mu codzienne funkcjonowanie, ale również pogarsza stan stawów. Niedokrwistość w reumatoidalnym zapaleniu stawów jest ściśle powiązana z powstawaniem nadżerek stawowych, a tym samym wymaga znacznie agresywniejszego leczenia.

Produkty bogate w żelazo i witaminę B12, które powinny znaleźć się w diecie osób z RZS:

• żółtka jaj
• umiarkowana ilość czerwonego mięsa — udowodniono, że zbyt duża ilości mięsa (wieprzowiny, wołowiny, baraniny, dziczyzny) zwiększa ryzyko wystąpienia RZS i utrudnia jej leczenie, dlatego ważne jest aby nie przesadzać z jego ilością
• wątroba zwierzęca — o której już pisałam, że przynajmniej raz w miesiącu staram się ją umieścić w jadłospisie (dla witaminy D, B12, dla żelaza)

Warto też pamiętać o niezwierzęcych źródłach żelaza tj. zielonych warzywach, z których co prawda trudniej wchłania się ten składnik, ale za to są doskonałym źródłem kwasu foliowego (równie ważnego przy tworzeniu czerwonych krwinek) i witaminy C (ułatwiającej wchłanianie żelaza).

Produkty bogate w kwas foliowy zalecane w RZS:

• warzywa liściaste — brokuł, sałata, jarmuż, włoska kapusta itd.
• produkty zbożowe słabo oczyszczone — brązowy ryż, kasze
• warzywa strączkowe np. soczewica, fasola, ciecierzyca
• kiełki (szczególnie zbożowe)
• otręby
• grzyby
• owoce cytrusowe
• buraki
• kalafior
• awokado
• drożdże
• ziarna słonecznika
• pomarańcze
• quinoa

Zielona herbata

O tym, że zielona herbata jest zdrowa zwykle przekonywać nie muszę, ale zdrowe jest tak wiele rzeczy, że chorzy na konkretną jednostkę chorobową szukają udowodnionych działań w tym „ich” problemie. I tak właśnie jest w przypadku zielonej herbaty i reumatoidalnym zapaleniu stawów, gdzie udowodniono że zawarty w herbacie flawonoid, o strasznej dla laików nazwie galusan epigallokatechiny EGCG:

• zmniejsza ból,
• ogranicza stany zapalne ,
• ogranicza uszkodzenia tkanek, stawów

jakie występują w RZS. Należy jednak pamiętać, że każda herbata zmniejsza wchłanianie żelaza, więc w posiłki które zawierają dobre źródła tego minerału nie powinny być nią popijane.

Kuchenna apteka

Inne produkty spożywcze, w przypadku których udowodniono przeciwzapalne działanie w RZS to:

• kolendra
• cynamon
• imbir
• kurkuma
• natka pietruszki
• żurawina
• ananas — a dokładniej ten mało smaczny i dość szczypiący w język rdzeń ananasa, zawierający bromelainę, substancję o bardzo silnym działaniu przeciwzapalnym
• wszystkie ciemne owoce — wiśnie, maliny, granaty, czarna porzeczka

Kobiety

W związku z tym, ze na RZS około 3 razy częściej chorują kobiety, warto wiedzieć o kilku rzeczach:

• karmienie piersią zmniejsza ryzyko zachorowania na tę chorobę u dziecka, niezależnie ile czasu udaje się chorej karmić (może być to miesiąc, może być to rok — zawsze obserwuje się pozytywne działanie)
• doustne środki antykoncepcyjne również zmniejszają ryzyko zachorowania na RZS — taka profilaktyka może być stosowana dla kobiecych krewnych pierwszego stopnia, a także dla osób z allelem HLA_DR4
• RZS często ujawnia się w okresie poporodowym

Dieta w reumatologicznym zapaleniu stawów jest często czynnikiem niedocenianym przez lekarzy i chorych — a jednak powinna stanowić jeden z podstawowych elementów leczenia.

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net