Zasady żywienia

Pacjentowi, podczas wizyty u dietetyka, dopasowuje się jadłospis do wieku, płci, wagi ciała, stosowanego leczenia — a w przypadku jadłospisu dla osoby z cukrzycą typu II dokładnie oblicza ile białek, tłuszczu i węglowodanów podać w każdym posiłku. Następnie żywieniowiec, w trakcie porady dietetycznej, skupia się na wyuczeniu umiejętności odpowiedniego bilansowania jadłospisu. Są to wskazówki indywidualnie dobierane do konkretnego przypadku — istnieją jednak pewne zasady ogólne, których powinna przestrzegać każda osoba z cukrzycą typu II. Tym właśnie prostym wskazówkom chciałabym poświęcić poniższy wpis.

Pamiętaj o posiłkach

W cukrzycy niejednokrotnie pory i częstość posiłków uzależnione są od rodzaju i dawek insuliny lub leków obniżających poziom glukozy. Pacjenci traktują stałe pory jedzenia oraz pilnowanie wielkości porcji jako zadanie bardzo uciążliwe i trudne do zrealizowania. Organizm każdego z nas, nawet zdrowego człowieka, lubi jednak taką rutynę. Nasze ciało lepiej wtedy gospodaruje energią, składnikami odżywczymi (w tym glukozą). Planowanie 4–5 małych posiłków w ciągu dnia zmniejsza ryzyko wystąpienia gwałtownych skoków i spadków poziomu glukozy zawartej we krwi, dzięki czemu cukrzycy czują się lepiej. Zmniejsza się również ryzyko wystąpienia powikłań.

Węglowodany „czołgające się”

Produkty spożywcze, nawet jeżeli zawierają dokładnie taką samą ilość węglowodanów, mogą z różną szybkością podnosić poziom glukozy we krwi. Szybkość przedostawania się cukru z posiłku obliczono szczegółowo dla wielu artykułów spożywczych. Wyliczona dla nich wskaźnik Indeksu, a później Ładunku Glikemicznego. W swojej pracy niejednokrotnie wyliczałam jadłospisy oparte o te wartości. Wiem również, że wiele osób chorych na cukrzycę typu II nie chce zdobywać dyplomu dietetyka w swojej chorobie, pragną oni prostych wskazówek w których nie będą się gubić. Dlatego w oparciu o starą nomenklaturę i nowe wiadomości zalecam im spożywanie węglowodanów „czołgających się” (o niskim Indeksie i Ładunku Glikemicznym). Zaliczamy do nich:

• nieoczyszczone produkty zbożowe: chleb pełnoziarnisty, razowy, ryż pełnoziarnisty i dziki, kasza gryczana, pęczak, makaron pełnoziarnisty gotowany al dente, płatki zbożowe (bez dodatku cukru, miodu, nie błyskawiczne),
• warzywa: kapusta, brokuły, zielona fasola, sałata, surowa marchew, seler, pomidory, ogórki, zielona papryka,
• niektóre owoce: jabłka, wiśnie, truskawki,
• warzywa strączkowe: fasola, soczewica, soja.

Produkty te powinny stanowić podstawę jadłospisu każdego cukrzyka, a ich ilość powinna być dostosowana do zapotrzebowania kalorycznego chorego.

Uwaga na tłuszcze

Cukrzyca typu II jest chorobą występującą u osób popełniających zwykle wiele błędów żywieniowych, często związanych z dużym spożyciem tłuszczy zwierzęcych: masła, smalcu, tłustego mięsa i wędlin, pełnotłustego nabiału czy też wyrobów cukierniczych. Taka dieta sprzyja wysokiemu poziomowi cholesterolu i trójglicerydów we krwi, które w nadmiarze biorą udział w tworzeniu tzw. blaszek miażdżycowych i są powodem wielu zawałów i udarów. Blaszki miażdżycowe natomiast tworzą się najczęściej w miejscach niewielkich uszkodzeń naczyń krwionośnych, powstających w cukrzycy w większych ilościach, ponieważ wysoki poziom glukozy we krwi prowadzi do tego typu zmian. Właśnie dlatego w cukrzycy występuje prawie 4‑krotnie większe ryzyko wystąpienia chorób wieńcowych. Jak temu zapobiegać? Należy:

• zmniejszyć spożycie tłuszczy zwierzęcych, jeżeli jest to możliwe zastępować je tłuszczami roślinnymi np: smalec — olejem, masło — margaryną,
• spożywać surówki z oliwą z oliwek, olejem słonecznikowych, sojowym czy też dobrej jakości olejem rzepakowym,
• wprowadzi do diety produkty ze sterolami roślinnymi (specjalne margaryny, jogurty),
• wybierać odtłuszczone produkty nabiałowe np: mleko 0,5% tłuszczu, chudy biały ser,
• ograniczyć spożycie mięsa czerwonego (tj. wieprzowego i wołowego) do 2–3 razy w miesiącu,
• wybierać chude wędliny,
• spożywać przynajmniej 2 razy w tygodniu ryby morskie.

Przyjaciel błonnik

Błonnik pokarmowy jest sprzymierzeńcem każdego cukrzyka ponieważ sprzyja on powolnemu przyswajaniu glukozy, zmniejsza wchłanianie cholesterolu i trójglicerydów oraz zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę. Niestety, jego duże ilości mogą powodować wzdęcia, zwłaszcza u ludzi starszych, mogą być przyczyną różnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego jak również zwiększać utratę witamin i składników mineralnych. Aby nie podrażniać układu pokarmowego lepiej jest stopniowo zwiększać ilość błonnika w pożywieniu, przyzwyczajając się w ten sposób do prawidłowych jego ilości.

Produktami bogatymi w błonnik są:

• warzywa — najlepiej surowe, spożywane w każdym posiłku są nie tylko cennym źródłem błonnika, ale również witamin i składników mineralnych,
• mąka razowa (pszenna, żytnia),
• płatki owsiane, żytnie i pszenne — zwykłe, nie należy spożywać płatków błyskawicznych,
• ryż — ciemny, dziki, pełnoziarnisty,
• grube kasze — gryczana, pęczak.

Dziękuję, nie dosalam

Połączenie cukrzycy i nadciśnienia tętniczego jest bardzo groźne dla chorego:

• zwiększa ryzyko wystąpienia nefropatii cukrzycowej i jej najgorszego powikłania czyli niewydolności nerek,
• może prowadzić do retinopatii,
• sprzyja rozwojowi choroby niedokrwiennej serca,
• jest przyczyną wielu zawałów i udarów,
• prowadzi do rozwoju miażdżycy tętnic obwodowych.

Większość Polaków spożywa zbyt duże ilości soli — w chlebie, wędlinach, sosach i innych potrawach w formie instant, mieszankach przypraw, chipsach, kostkach bulionowych. Sięgając dodatkowo po solniczkę podwyższamy sobie ciśnienie tętnicze. Dlatego lepiej doprawiać potrawy inaczej — ziołami, sokiem z cytryny, przyprawami korzennymi.

Cukier nie krzepi

Wydawało by się oczywiste, że w cukrzycy nie spożywa się cukru, a jednak mając długoletnią praktykę w pracy dietetyka szpitalnego wiem, że niestety tę prostą prawdę stale muszę powtarzać. Niejednokrotnie osoby starsze są przekonane, że wystarczy jedynie ograniczyć cukier, a nie go całkowicie wykluczyć i dlatego wcale się nie zdziwiłam, gdy usłyszałam:
„Ja ograniczam cukier, słodzę herbatę łyżeczką cukru i tabletką słodzika.”
— zdziwiła się pani, której powiedziałam, że robi źle. Dlatego zawsze powtarzam coś, co dla części osób wydaje się zbędne: w cukrzycy nie wolno na co dzień spożywać cukru.

To są bardzo ogólne zasady dotyczące żywienia w cukrzycy typu II (a w części również typu I). Inne wskazówki, dotyczące kaloryczności diety i odpowiedniej ilości białek, tłuszczy i węglowodanów, określane są bardzo indywidualnie. Jestem jednak przekonana, że wskazówki które tutaj umieściłam mogą być przydatne podczas planowania jadłospisu osoby z cukrzycą.

Inne wpisy o cukrzycy:

• Cukrzyca — co to za choroba?
• Indeks i Ładunek Glikemiczny
• Tabele Indeksu i Ładunku Glikemicznego
• Indeks Glikemiczny posiłku