Kamica szczawiowo-wapniowa — aktualny wpis
Kamica nerkowa to jedna z tych chorób, w której dieta stanowi bardzo ważny element leczenia, ponieważ to jak się żywimy i ile wypijamy napojów bardzo mocno wpływa na proces powstawania złogów w nerkach. W zależności jednak o tego, jaki jest główny składnik tworzących się kamieni, rozróżniamy różne rodzaje ograniczeń i zaleceń dietetycznych. Ten wpis poświęcony jest diecie w kamicy szczawianowo-wapniowej.
Zmiany
Są dziedziny wiedzy bardzo statyczne – takie w których raz opisane prawdy nie zmieniają się lub zmieniają bardzo rzadko. Są też takie kierunki w których ciągle trzeba gonić za wiedzą, a raz zdobyty „papierek” niewiele daje jeśli człowiek się nie dokształca. Dietetyka należy do tej drugiej grupy… dlatego od czasu do czasu muszę uaktualniać wpisy.
Obecna wersja powstała 16 maja 2020 r.
Trochę historii
Początkowo ograniczenia wprowadzane w diecie osób z jakąkolwiek kamicą nerkową były dość proste do przewidzenia – jeżeli kamienie nerkowe zawierały kwas moczowy to ograniczano ten składnik, jeżeli fosfor to ograniczano fosfor:
prof. dr. J.K. Parnas (red), Dietetyka, Warszawska Ajencja Wydawnicza „Delta”, Warszawa 1934
Dla diety szczawianowo-wapniowej wskazania były więc jednoznaczne:
prof. dr J. Latkowski, „Wskazówki Dietetyczne”, Drukarnia Bratniej Pomocy Medyków U.J., Kraków 1939
Czy wszyscy się z tym zgadzali? Niekoniecznie:
prof. dr. J.K. Parnas (red), Dietetyka, Warszawska Ajencja Wydawnicza „Delta”, Warszawa 1934
A jednak zła sława wapnia i jego źródeł przez zdumiewająco wiele lat pokutował wśród pacjentów, żywieniowców i lekarzy. Później, znacznie później, skupiono się głównie na kwasie szczawiowym, a w literaturze poświęconej temu zagadnieniu zaczęły się pojawiać takie oto zestawienia:
J. Krzyżanowska, Żywienie w kamicy nerkowej, Kwartalny Biuletyn PTD, Warszawa-Kraków 1999
Poprzednia wersja tego wpisu zbudowana była na tej koncepcji dietetycznej, która wykluczała dość dużą ilość produktów spożywczych (znacznie dłuższą niż zamieszczona tutaj w przykładzie) i była niezwykle uciążliwa. Obecnie jednak, po przeczytaniu sporej ilości literatury anglojęzycznej, wiem że tak rygorystyczne podejście nie jest potrzebne. Stało się tak dlatego, że zaczęliśmy bardziej świadomie postrzegać co się dzieje z kwasem szczawiowym po jego spożyciu. Uświadomiliśmy sobie, że na dostępność kwasu szczawiowego, na to ile go realnie wchłoniemy, wpływa bardzo wiele czynników:
- ilość szczawianów w spożywanym produkcie
- obecność specyficznych bakterii w jetach
- stężenie jonów (głównie wapnia i magnezu)
- czas przejścia pokarmu przez przewód pokarmowy
- dziedziczenie niektórych genów
- i…wcale nie jesteśmy pewni czy znamy wszelkie czynniki.
Odpowiednia proporcja
Obecnie najważniejszym wydaje się stosunek wapnia do szczawianów — w związku z tym wszystkie produkty spożywcze można podzielić następująco:
Można jednak spotkać również inny podział produktów spożywczych, uwzględniający rodzaj związku w jakim szczawiany występują w produktach:
Tabele
W oddzielnym wpisie zamieszczę tabele zawartości kwasu szczawiowego w produktach spożywczych wg wyżej wymienionych kategorii — bo zastosowanie w badaniach dwóch odmiennych podziałów może powodować trudności w ich interpretacji nawet fachowcowi.
Produkty przeciwwskazane
- buraki i botwina
- rabarbar
- portulaka
- szpinak
- ziemniaki pieczone, chipsy, frytki
- awokado
- szczaw
- figi suszone
- czekolada, kakao
- konserwy mięsne, rybne
- kiszonki
- koncentraty zup, sosów
- ostre przyprawy oraz te z glutaminianem sodu
- podroby
- rodzynki
Produkty do spożycia w umiarkowanych ilościach
- ziemniaki
- marchew
- pomidory
- śliwki
- agrest
- zielone warzywa liściaste, kapustne, sałata
- cukier
- ciecierzyca, soczewica, zielony i żółty groszek
- orzechy
- nabiał
Produkty zalecane
• duża ilość płynów
• produkty zbożowe z pełnego przemiału — tutaj nastąpiła duża zmiana w stosunku do tego co było w poprzednim wpisie i w udzielanym przeze mnie odpowiedziach
• warzywa — nie wymienione powyżej np. ogórki, kukurydza, cebula
Czy tylko szczawiany?
Kamicę szczawianową nie wywołuje jednak tylko nadmierne spożycie kwasu szczawiowego, może ona wystąpić również w:
- w chorobach zapalnych jelit
- po resekcji jelit
- przy dużym spożycie witaminy C
- niedoborze witaminy B6
Ogranicz sól
Choć dietetycy i lekarze od dawna podkreślają wagę ograniczenia soli w diecie osób chorych na kamicę nerkową, to jest to jedno z bardziej lekceważonych przez pacjentów zaleceń. A przecież dodawana przez nas samych sól to zaledwie niewielka ilość jaką codziennie zjadamy w chlebie, wędlinach, przetworach mięsnych, rybnych, gotowych koncentratach zup i sosów, mieszankach przypraw, gotowych produktów z glutaminianem sodu. W efekcie zwykle w ciągu dnia przyswajamy 2–3 razy więcej sodu niż potrzebujemy. Aby pozbyć się tego nadmiaru organizm musi wykorzystać m.in. wapń – i to właśnie ten wapń uwolniony w wyniku nadmiernego spożycia soli jest jedną z przyczyn powstawania złogów szczawianowo-wapniowych w nerkach.
Jeżeli więc usiłujemy się pozbyć tego typu kamieni nerkowych to nie ograniczamy obecnie spożycia wapnia, ale przyglądamy się produktom bogatym w sól i wykluczamy je z diety, a są to:
- zupki i sosy „w proszku”,
- kostki rosołowe,
- maggi,
- gotowe mieszanki przypraw,
- ryby wędzone,
- wędliny (zwłaszcza te „płynące” sosem),
- chipsy i inne słone przegryzki.
W świecie probiotyków
U zdrowego człowieka 2⁄3 wydalanych z moczem szczawianów pochodzi nie z żywności, ale z metabolizmu innych składników np. kwasu askorbinowego (witaminy C), natomiast tylko 1⁄3 to związki przyswojone z pokarmu. W naszych jelitach żyją bakterie, dla nas nie szkodliwe, które rozkładają szczawiany. Natomiast gdy zdarzy się coś, co zakłóci naturalną florę bakteryjną np. biegunka, podanie antybiotyków, może się zdarzyć tak, że do organizmu wchłonie się więcej szczawianów. Dlatego w takich sytuacjach warto pamiętać o stosowaniu osłonowym probiotyków.
U osób cierpiących na kamicę szczawianową warto również sięgać po żywność probiotyczną – czyli fermentowane produkty mleczne: maślankę, kefiry, jogurty.
Produkty mleczne
Przez wiele lat uważano, że w kamicy szawianowo-wapniowej trzeba ograniczać wapń. Obecnie – o czym pisałam już w artykule wstępnym o kamicach nerkowych – pogląd ten uległ zmianie. Okazało się bowiem, że wykluczanie produktów bogatych w wapń zwiększa wydalanie szczawianów i w efekcie sprzyja nawrotom choroby.
Napoje
Bardzo ważnym elementem leczenia każdej kamicy jest odpowiednia ilość spożywanych napoi. Aby wypłukiwać wszelkie zbierające się w moczu szczawiany należy pić regularnie w ciągu całej doby – w tym tuż przed zaśnięciem, a najlepiej również w nocy. Powinny to być napoje nie zawierające szczawianów, a więc wody mineralne ubogozmineralizowane i soki owocowe. Niestety zarówno herbata jak i kawa są produktami dość bogatymi w szczawiany i jeżeli już to należy je przygotowywać je jako słaby napar i spożywać tylko w ograniczonej ilości. Podobnie powinniśmy przygotowywać również wszelkiego rodzaju herbatki ziołowo-owocowe, które w większości są bardzo bogate w szczawiany.
Piwo
W Polsce panuje przekonanie, że picie piwa jest dobre na kamicę, bo przeczyszcza nerki. Słyszałam i czytałam o tym wielokrotnie i zwykle muszę w takiej sytuacji protestować. W kamicy szczawianowo-wapniowej nie ma tego problemu. Piwo co prawda leczniczo nie zadziała i picie go w zbyt dużej ilości byłoby kiepskim pomysłem z innych powodów zdrowotnych, ale ocena zawartości kwasu szczawiowego w występującym na rynku piwie wykazała, że są to produkty o bardzo niskim poziomie kwasu szczawiowego.
A. Salamon, E. Baca, K. Baranowski, D. Michałowska, Ocena zawartości składników antyodżywczych w piwie na przykładzie kwasu szczawianowego, 2012
Powyższe zestawienie może jednak wprowadzać w błąd — to nie od zawartości alkoholu zależy ilość zawartego w nim kwasu szczawiowego, więc nie warto tej zależności przenosić na inne alkohole. Tutaj taka zależność wynikła z procesu technologicznego. Dla przeciętnego piwosza informacja jest następująca:
- można z umiarem od czasu do czasu sięgać po piwo
- odradzałabym piwo słodkie (metabolizm wewnętrzny kwasu szczawiowego powiązany jest m.in. z dostarczanym przez cukier związkiem)
Kamica szczawianowa obecnie nie jest już związana z tak wieloma ograniczeniami, ale nadal ważny element leczenia stanowi dieta.
Wpisy poruszające tematykę kamicy szczawianowo-wapniowej:
W ramach wpisów poruszających tematykę kamicy nerkowej można przeczytać o: