Zasady żywienia

Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) jest dla wielu osób chorobą o której słyszeli, ale z którą nigdy – na szczęście – nie było dane im się spotkać. Zawdzięczamy to obowiązkowym szczepieniom wprowadzonym dla maluchów, przed zabiegami lekarskimi czy też akcjom promującym szczepienia wśród dorosłych (Żółty Tydzień). Niestety nie wszystkim rodzajom WZW daje się tak łatwo przeciwdziałać.

Czym jest WZW?

Wirusowe zapalenie wątroby to choroba, którą wywołuje zróżnicowana grupa drobnoustrojów – a każda z tych grup różni się pod względem objawów, drogą zakażenia czy też leczeniem i oznaczana jest inną literą alfabetu. I tak mówimy o:

• WZW typu A
• WZW typu B
• WZW typu C
• WZW typu D
• WZW typu E
• WZW typu G

Przy czym w Polsce najczęściej występującymi zakażeniami są te, spowodowane wirusami typu A, B i C.

WZW typu A

WZW typu A to typowa choroba brudnych rąk – wydawać by się więc mogło, że przestrzeganie wszelkich zasad sanitarno-higienicznych powinno być wystarczającym zabezpieczeniem. Jednakże pomimo najlepszych procedur i systemów bezpieczeństwa higienicznego dla restauracji czy barów, pomimo przypominania o podstawowych zasadach utrzymywania czystości latem i wczesną jesienią zdarzają się zakażenia tym drobnoustrojem. Szczególnie narażone są dzieci na koloniach, w przedszkolach i żłobkach, ale także chorzy w szpitalach oraz wyjazdowicze do krajów o niższej kulturze sanitarnej. I choć najlepszym sposobem nadal pozostaje utrzymywanie czystości, mycie rąk, warzyw i owoców, to jednak znaczące zmniejszenie ilości zachorowań związane jest przede wszystkim z coraz szerzej rozpowszechnionymi szczepieniami ochronnymi.

Jeżeli jednak ktoś zachoruje na WZW typu A musi się liczyć z następującymi objawami:

• początkowym osłabieniem i sennością
• bólami głowy i bólami mięśnio-szkieletowymi
• brakiem apetytu (szczególnie silną niechęcią do potraw tłustych)
• nudnościami, wymiotami, biegunką
• stanami podgorączkowymi, czasami gorączką
• bólami brzucha
• niekiedy świądem skóry
• oraz objawem najbardziej kojarzonym z tym typem zakażenia (szczególnie u dorosłych) – zażółceniem powierzchni skóry, białek oczu, ciemnieniem moczu czyli czymś co powszechnie (choć nie koniecznie zgodnie z medycyną) nazywamy żółtaczką pokarmową

Po wystąpieniu zażółcenia zwykle dochodzi do normalizacji temperatury ciała, a nawet poprawy samopoczucia. Z czasem wraca apetyt i ustępuje zażółcenie, jednak wymaga to czegoś dość deficytowego w obecnym zaganianym świecie – czasu na odpoczynek, bowiem leki stosuje się dość ostrożnie i to najlepiej takie, które nie są metabolizowane w wątrobie. Prawdziwe leczenie polega de facto na tym, że organizm radzi sobie sam. I potrzebuje do tego czasu. Drugim obok odpoczynku elementem leczenia jest dieta.

WZW typu B

WZW typu B zarażamy się poprzez kontakt z zakażoną krwią lub płynami ustrojowymi – w związku z tym zarazić możemy się poprzez niewysterylizowane (lub źle wysterylizowane) narzędzia dentystyczne, przy zabiegach medycznych (stąd wymóg szczepień przed operacjami), ale również u fryzjera, kosmetyczki, podczas tatuowania, przekłuwania uszu, a także poprzez kontakty seksualne. Źródłem zakażenia może też być mama – czyli może dojść do zakażenia płodu, noworodka od matki będącej nosicielką tego wirusa.

Większość zarażonych chorych (prawie 80%) nawet nie zorientuje się, że miało kontakt z tym wirusem – zakażeniem przebiegnie u nich bezobjawowo. U niewielkiej ilości chorych wystąpią typowe objawy jak dla zapaleń wątroby (osłabienie, brak apetytu, niechęć do tłustych potraw, pobolewanie brzucha, rzadko żółtaczka czy też wysypka) i samoistnie z czasem dojdzie do wyleczenia. Dlaczego więc od 1994 r. zdecydowano się szczepić wszystkie maluchy przeciw WZW typu B, a dorosłym również zaleca się zdecydować na takie szczepienie ponieważ w niewielkiej ilości przypadków dochodzi do przekształcenia się zakażenia w postać przewlekłą (o bardzo wysokiej śmiertelności), do wystąpienia marskości wątroby, do raka wątrobowokomórkowego (którego 80% przypadków związanych jest w wirusem typu B) – i przed tymi wszystkimi powikłaniami szczepienie może nas ochronić.

Przewlekłe WZW typu B

Podstępność przewlekłego zapalenie WZW typu B polega na tym, że choroba początkowo przebiega bezobjawowo – i o tym, że coś jest nie tak dowiadujemy się zbyt późno, wtedy gdy dochodzi do jakiś komplikacji. Czasami chorzy orientują się, że są trochę słabsi, gorzej znoszą alkohol, czują się ogólnie przemęczeni czy senni nawet po wypoczynku – ale te objawy są tak nietypowe (albo tak typowe dla obecnego zaganianego trybu życia), że nie zwracają na to uwagi. Z czasem może dojść do wystąpienia częstszych biegunek, zmian w wadze ciała (ale może to być zarówno tycie, jak i chudnięcie), pobolewań pod żebrami czy pewnej podatności do powstawania siniaków. W przypadku takich objawów warto udać się do lekarza bo USG i inne badania mogą uratować życie.

WZW typu C

Innym typem wirusowego zakażenia wątroby – które niestety również w większości przypadków przez długi czas przebiega bezobjawowo jest WZW typu C. I jest ono o tyle groźniejsze od typu B, że u większości chorych (ok. 80%) przekształca się w formę przewlekłą. Chorzy czują początkowo zmęczenie, niepokój, skarżą się na trudności z koncentracją, znaczne obniżenie nastroju, z czasem dochodzą bóle stawowo-mięśniowe (takie grypopodobne objawy), swędzenie skóry, nudności. I im wcześniej zabierzemy się za leczenie WZW typu C, tym większa szansa, że uda nam się wyleczyć chorego (niestety czas oczekiwania na leczenie w niektórych ośrodkach to kilka lat). Nieleczone WZW typu C prowadzi do marskości i/lub raka wątroby.

Źródła zakażenia wirusem WZW typu C są podobne jak w WZW typu B – niewysterylizowane, źle wysterylizowane narzędzia medyczne, stomatologiczne, kosmetyczne itp. Może dojść do zakażenia podczas ciąży, zakażeń okołoporodowych (cesarskie cięcie nie zmniejsza zagrożenia). Za to mama może spokojnie karmić piersią – w mleku nawet chorej matki jest bardzo niskie stężenie tego wirusa, a przewód pokarmowy dziecka skutecznie go niszczy. Niestety nie ma szczepionki na ten typ wirusa, a przejście choroby nie daje odporności na całe życie. Oznacza to, że nawet jeżeli raz zachorujemy i przejedziemy leczenie, przy kolejnym kontakcie z krwią chorego znowu możemy zachorować.

WZW typu D, E i G

Oprócz trzech opisanych dotychczas typów wirusowego zapalenia wątroby występują jeszcze trzy, rzadziej występujące w Polsce rodzaje:

• WZW typu D – o drogach zakażenia podobna jak w typu B, spotykany w basenie Morza Śródziemnego (u chorych ze stwierdzoną obecnością wirusa typu B i D rokowania są gorsze) i na szczęście zabezpieczyć się przed nim można szczepionką przeciw WZW typu B
• WZW typu E – występującego w Azji Środkowej i Afryce Północno-Wschodniej, typowym wirusie brudnych rąk dlatego w wymienionych regionach przy okazji wojaży turystycznych warto szczególnie zwracać uwagę na higienę
• WZW typu G – niedawno odkrytym, o którym niewiele jeszcze wiadomo – początkowo myślano, że jest nie groźny, obecnie pojawiają się doniesienia o jego związku z marskością i pierwotnym rakiem wątroby

Dieta w ostrym zapaleniu wątroby

W przypadku ostrego przebiegu WZW – takiego jak w typie A – dieta powinna być urozmaicona, smaczna, powinna w miarę możliwości uwzględniać upodobania i zwyczaje chorego. Podstawowym celem jest bowiem namówienie człowieka na zjedzenie posiłków wtedy gdy on cierpi na brak łaknienia, ma wzdęcia, nudności i nic mu nie smakuje.

Zasady diety w ostrym przebiegu WZW:

• 5–7 małych posiłków dziennie
• temperatura podawanego jedzenia optymalnie powinna wynosić ok. 40ºC
• normalna lub podwyższona (u osób niedożywionych) kaloryczność diety – chory potrzebuje energii do regeneracji
• zmniejszona ilość tłuszczy – najlepiej lekkostrawnych z mleka, masła czy oleju
• zwiększona ilość węglowodanów – ale należy uważać na węglowodany proste (cukier, dżemy), których nadmierne spożycie zwiększa syntezę trójglicerydów w wątrobie i ją obciąża
• normalna lub lekko podwyższona ilość białka – najlepiej pochodzenia mlecznego lub z ryb, a jedynie niewielka ilość białek z mięsa czerwonego (wołowego, chudej wieprzowiny)

Taką dietę lekkostrawną z ograniczeniem tłuszczu stosuje się do około 2–3 miesięcy od zachorowania.

Produkty zalecane i przeciwwskazane

Produkty	Produkty zalecane	Produkty dopuszczone w niewielkich ilościach	Produkty przeciwwskazane
Produkty mleczne	Mleko słodkie – 0,5 % do 1,5 % tłuszczu. Ser biały i ser twarogowy chudy, serki homogenizowane. Jogurt, kefir, maślanka, serwatka – o obniżonym poziomie tłuszczu.	Jogurt, kefir lub maślanka, mleko o 2 %.	Sery żółty, topiony, serki dojrzewające, ser „Feta”, serki typu „Fromage”. Mleko pełnotłuste.
Produkty zbożowe i pieczywo	Pieczywo – jasne, czerstwe, sucharki. Kasze drobne: manna, krakowska, jęczmienna łamana, ryż, drobny makaron. Mąka pszenna, pytlowa, ziemniaczana i kukurydziana.	Pieczywo typu „graham”. Pieczywo z dodatkiem soi i słonecznika. Mąka razowa. Kasza jaglana.	Pieczywo razowe (żytnie i pszenne), pieczywo pszenne, grube kasze: pęczak, gryczana, grube makarony. Mąka żytnia. Pieczywo półcukiernicze.
Jaja	Białko jaja.		Żółtko jaja.
Mięso, drób, wędliny	Mięsa młode, chude: wołowina, cielęcina, królik, indyk, kurczaki, perliczki, gołąb. Wędliny chude – szynka, polędwica, chuda kiełbasa szynkowa.	Dziczyzna, chuda wołowina, chudy schab, kura, parówki. Podroby: płucka, serca, wątroba (parzona), móżdżek.	Mięsa tłuste: baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki. Wędliny tłuste. Wyroby mięsne wędzone i peklowane.
Ryby	Ryby chude: dorsz, leszcz, płastuga, sola, szczupak, sandacz, pstrąg, morszczuk, karmazyn, lin, flądra, lin, okoń.	Makrela, śledź, sardynka, leszcz, karmazyn.	Ryby tłuste: węgorz, pałasz, halibut, karp, sum. Ryby wędzone, konserwy rybne.
Tłuszcze	Masło, słodka śmietana, oleje roślinne – sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, oliwa z oliwek.	Margaryny miękkie (w opakowaniach plastikowych, łatwe do rozsmarowania), oleje nie wymienione.	Śmietana, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde (w kostce).
Ziemniaki	Gotowane w wodzie i na parze, puree, pieczone w folii.		Frytki, chipsy ziemniaczane, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy.
Warzywa	Marchew, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, sałata, cykoria, pomidory bez skórki. Warzywa młode, soczyste. Potrawy z warzyw gotowanych, drobno rozdrobnionych, soki.	Rabarbar, brokuł, kalafior, fasolka szparagowa i zielony groszek – młode. Surówki z drobno startych warzyw.	Kapusta, czosnek, pory, rzepa, papryka, szczypior, cebulka, ogórki, brukiew, rzodkiewki. Warzywa podawane z zasmażkami, konserwowane. Warzywa podawane z majonezem, musztardą, grubo starte, stare.
Owoce	Owoce dojrzałe, bez skórki i pestek. Jabłka, truskawki, morele, brzoskwinie, pomarańcze, banany, winogrona, owoce cytrusowe. Owoce jagodowe (maliny, porzeczki, jagody) w formie przecieru lub soku.	Wiśnie, kiwi, melony. W przypadku zaparć – namoczone suszone śliwki.	Owoce niedojrzałe. Gruszki, śliwki, czereśnie, agrest. Owoce suszone.
Suche strączkowe			Wszystkie są zabronione.
Cukier i słodycze	Cukier, miód, dżem bez pestek, przetwory owocowe słodzone – kompoty, galaretki.		Chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao i orzechy – batoniki, pierniczki, ciasteczka kupne.
Przyprawy	W ograniczonych ilościach. Sól, cukier, sok z cytryny i kwasek cytrynowy, koperek, kminek, wanilia, cynamon, majeranek, rzeżucha, melisa, natka pietruszki, goździki.	Pieprz ziołowy, estragon, bazylia, tymianek, oregano.	Ostre: ocet, pieprz, musztarda, papryka. Pikle.
Zupy	Kleiki, krupniki z dozwolonych kasz, zupy mleczne, zupy owocowe, zupy warzywne czyste (nie zabielane): barszcz, zupa pomidorowa, kalafiorowa; zupy z dozwolonych warzyw. Zupy zagęszczane mąką z wodą lub mlekiem.	Rosół,zupa pieczarkowa, zupa z ogórków kiszonych, zupy zaprawiane śmietaną ( o ile chorzy je tolerują), zupy z dodatkiem żółtek.	Kapuśniaki, zupy zawierające warzywa strączkowe, zupy na mocnych wywarach z mięs i kości, zupy z zasmażką.
Potrawy mięsne i rybne	Mięsa gotowane w wodzie i na parze, duszone bez obsmażania, pieczone w folii. Podawane w formie potrawek, pulpetów, budyni.		Smażone, duszone, pieczone z dodatkiem tłuszczu.
Potrawy z mąki i kasz	Kasze i ryż gotowane, budynie z kasz z dodatkiem mięsa i warzy, lane kluski.	Leniwe pierogi z niewielką ilością mąki. Kluski ziemniaczane. Naleśniki (nie obsmażane ponownie).	Potrawy z mąki i kasz smażone – ołtatki, kotlety z kaszy, kluski kładzone, kluski francuskie, zacierki.
Sosy	Łagodne, zagęszczone mąką z wodą lub mlekiem. Sos koperkowy, cytrynowy, potrawkowy, owocowe. Majonez domowy z sokiem cytrynowym.	Sosy ze śmietanką.	Ostre, z zasmażką, tłuste.
Desery	Kisiel, budyń, galaretka, kompot, mus, bezy, suflety, soki owocowe, przeciery owocowe.	Biszkopty, czerstwe ciasto drożdżowe, herbatniki – pieczone na białkach i z małą ilością tłuszczu.	Torty, czekolady, ciasta z kremem, faworki, pączki, ciasta kruche, francuskie, piaskowe, batony, lody, chałwa, słodycze z kakao i orzechami.
Napoje	Herbata, kawa zbożowa, mleko, napoje owocowe, soki owocowe i warzywne, napar z lipy, owoców dzikiej róży.	Słaba kawa naturalna.	Mocne kakao, czekolada, napoje alkoholowe, mocna kawa, herbata, wody gazowane, pepsi, coca-cola, tonik, oranżada, napoje pobudzające.
Potrawy półmięsne i bezmięsne	Risotto, makaron z mięsem i warzywami.	Zapiekanki z kasz, warzyw i mięsa.	Bliny, krokiety, bigosy, fasolka po bretońsku.
Dodatki do zup	Grzanki, kasze dopuszczone, ziemniaki, lane ciasto, makaron drobny.	Kluski francuskie, groszek ptysiowy.	Kluski kładzione, grube makarony i kasze.
Orzechy			Wszystkie są zabronione.

Dieta w przewlekłym WZW

Dieta w przewlekłym WZW jest zależy od tego w jakim stanie znajduje się wątroba chorego — można mówić o różnych zaleceniach w zależności od tego czy występują czy nie zaburzenia w wydzielaniu żółci, czy doszło już do nadciśnienia wrotnego, zmian w surowicy krwi itd.W związku z tym postanowiłam poświęcić tym zagadnieniom kolejne wpisy:

• żywienie w przewlekłym WZW w stanie wyrównania (czyli wtedy gdy wątroba jeszcze sobie radzi)
• żywienie w przewlekłym WZW w stanie niewyrównania i marskości

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net