Zasady żywienia

Nieprawidłowe reakcje na pokarm mogą dawać spektakularne objawy, przeoczenie których byłoby niezwykle trudne, ale równie skutecznie podszywają się pod inne choroby lub też dają symptomy tak „zwyczajne”, że trudno rozpoznać w nich nieprawidłowości. Może właśnie z powodu różnorodności objawów, spora część alergologów z którymi pracowałam byłaby wstanie zdiagnozować chorobę nawet na podstawie bólu zęba, a hasło „badania wykazują, że wszystko jest w porządku, ale to na pewno alergia” spotykałam nie tylko jako dietetyk, ale również jako rodzic.

Objawy alergiczne u niemowląt i dzieci małych

O rozwoju przewodu pokarmowego niemowląt i jego wpływie na powstawanie kolek czy też ulewanie się jedzenia, będę musiała napisać oddzielny wpis – tutaj chciałabym tylko uspokoić, że w większości przypadków objawy te nie wskazują na nieprawidłową reakcje na pokarm. Czasami jednak zarówno kolka, jak i ulewanie może być wywoływane alergią. Innymi objawami alergicznymi mogą być:

• wysypka (często na buzi, w okolicach zgięć łokci i podkolanami)
• sucha i szorstka skóra
• wymioty, biegunka lub odwrotnie – zaparcia
• katar
• sapka – czyli ciężki, utrudniony oddech u dzieci, w czasie którego często rodzice mają wrażenie, że ich maluchy pochrapują

Ponadto niepokoić powinien spadek masy ciała (rozjechanie się centyla wagi i wzrostu powyżej 2), uporczywy niepokój maluszka, a w badaniach niedokrwistość z niedoboru żelaza czy też obecność krwi w stolcu. Na szczęście ciężkie objawy alergii – czyli reakcja anafilaktyczna – występuje bardzo rzadko.

Objawy alergiczne u dzieci powyżej 3 roku życia

Powyżej 3 roku życia zespół typowych objawów wskazujących na alergię pokarmową się troszeczkę zmienia (oczywiście nie z dnia na dzień, bywają 2,5 letnie dzieci o takich objawach, jak i 4 latki u których dopiero rozwija się taki zestaw symptomów). Typowymi wskazówkami, że mamy do czynienia z alergią są:

• niedowaga lub też niski stopień odżywienia
• blady, szaroziemisty odcień skóry
• atopowe zapalenie skóry
• podkrążone oczy
• uczucie zatkania nosa
• tzw. „salut alergiczny” czyli ciągłe wycieranie rączką nosa z powodu wycieku wydzieliny („wieczny gil do pasa” jak to wielu rodziców opisuje)
• poprzeczna zmarszczka na nosie
• tzw. język geograficzny czyli obłożony, z jaśniejszymi i ciemniejszymi plamami tworzącymi coś co niektórym przypomina mapę
• długie rzęsy (ten objaw niezwykle mnie zaskoczył, gdy po raz pierwszy się o nim dowiedziałam — nijak nie da się ich powiązać z jedzeniem)
• nawyki mimowolne np. tiki, grymasy, chrząkanie, przełykanie czy też tak tępione przez rodziców dłubanie w nosie lub obgryzanie paznokci.

Marsz atopowy (alergiczny)

A skoro już przy maluchach jestem to trudno nie wspomnieć o tzw. marszu atopowym lub też marszu alergicznym (można spotkać oba określenia, używane zamiennie). W przypadku alergii pokarmowej zwykle wygląda to następująco:

• najpierw występują objawy ze strony przewodu pokarmowego – jakieś biegunki/zatwardzenia, gazy, bóle brzucha
• równolegle lub niedługo po objawach gastrycznych dołącza atopowe zapalenie skóry
• brak leczenia doprowadza do rozwinięcia alergicznego nieżytu nosa (czyli nawracających stanów kataralnych) i/lub astmy oskrzelowej (niejednokrotnie diagnozowanej dopiero w chwili wystąpienia nawracających, przewlekłych zapaleni oskrzeli)

Taki marsz najczęściej obserwuje się u dzieci, jednak można się z nim spotkać i u dorosłych.

Objawy alergiczne niezależnie od wieku

Wraz z wiekiem objawy alergii pokarmowej zaczynają się ujednolicać — czyli niezależnie czy cierpi na nią nastolatek czy też osoba dorosła, objawy raczej są jednolite. Do typowych dolegliwości należą:

• pokrzywka – wysypka, wypukłe bąble na skórze, którym towarzyszy świąd (nieraz bardzo silny) i pieczenie, zanikająca z czasem i nie pozostawiająca po sobie blizn czy przebarwień.
• objawy żołądkowo-jelitowe czyli nudności, wymioty, biegunki/zaparcia
• alergiczny nieżyt nosa
• astma
• alergia błon śluzowych jamy ustnej
• nadżerki błony śluzowej, krwawienia ze strony przewodu pokarmowego
• eozynofilowe zapalenie przełyku
• refluks żołądkowo-jelitowy (co ciekawe, choć jest to objaw dość często wymieniany jako typowo alergiczny nigdy nie spotkałam chorego z refluksem diagnozowanego pod kątem ewentualnej alergii pokarmowej)

W każdym wieku występuje również ryzyko reakcji wstrząsowej po pokarmie, w tym również reakcji wstrząsowej związanej z posiłkiem indukowanej forsownym wysiłkiem. Atopowe zapalenie skóry, które jako objaw dość często obserwuje się u niemowląt i dzieci małych, raczej rzadko występuje u dorosłych (za to równie często jak u maluchów diagnozuje się je u seniorów).

Wstrząs anafilaktyczny

Najgroźniejszym objawem nieprawidłowej alergicznym jest wstrząs anafilaktyczny, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Objawy pojawiają się dość szybko od zetknięcia z alergenem. Najczęściej wstrząs objawia się przez (nie muszą wystąpić wszystkie symptomy):

• niepokój, lęk
• objawy skórne – świąd, rumień, obrzęki
• obrzęk warg i języka
• uczucie ucisku i/lub bólu głowy
• szum w uszach
• bladość
• spadek ciśnienia krwi, przyspieszona akcja serca, zaburzenia rytmu serca
• silna duszność, świszczący oddech, kaszel, obrzęki w obrębie układu oddechowego mogące zablokować drogi oddechowe
• wymioty, bóle brzucha, biegunka
• a nawet drgawki, utrata przytomności itd.

Jest to po prostu bardzo silna reakcja, obejmująca więcej niż jeden organ.

Cierpi też dusza

W prawie każdej grupie, którą opisałam dotychczas, alergia pokarmowa powoduje zmiany skórne – wysypkę, bladość, atopowe zapalenie skóry, wyprysk itd. Takie zmiany, widoczne z dala dla każdej postronnej osoby są dość trudne do zaakceptowania, zwłaszcza gdy występują często, a przez otoczenie traktowane są jako „nie do końca chorobę” „nie to co astma” (to są autentyczne hasła jakie usłyszałam od chorych i ich rodzin w trakcie pracy w szpitalu). W takiej sytuacji osoby z alergicznymi chorobami skóry, muszą mierzyć się nie tylko z alergią, ale również z (badanie z naszego własnego podwórka – z Łodzi):

• napięciem, znużeniem, przygnębieniem, zakłopotaniem (występującym u ponad 50% alergików)
• odczuciem wrogości wobec otoczenia (ok. 60% przyznało, że z powodu własnej choroby bywa złośliwym, przykrym dla kogoś innego)
• obniżonym poczuciem szczęścia (ponad 40% stwierdziło, że choroba uniemożliwia im bycia tak szczęśliwym, jak by chcieli)
• niechęcią wobec pokazywania się publicznie (u 25% chorych)
• zahamowaniami w życiu seksualnym (17%)

Niektórzy alergicy z chorobami skóry mają również wrażenie, że znajomi odwrócili się od nich z powodu choroby czy też, że własna rodzina się ich wstydzi. Dlatego, gdy dopada kogoś objaw skórny warto udać się nie tylko do alergologa i dietetyka, ale również popracować z kimś „leczącym duszę”.

Objawy przy reakcji IgE-niezależnej

Nieprawidłowe reakcje na pokarm nie zawsze są związane z przeciwciałami IgE, mogą być to również:

• reakcje zależne od limfocytów T
• reakcje zależne od eozynofili
• alergia IgG-zależna
• alergia IgA-zależna
• itd.

Często objawy jakie są związane z tymi reakcjami na pokarm są podobne jak w przypadku alergii IgE-zależnej np. limfocyty T związane są z atopowym zapaleniem skóry. Ostatnio spotyka się jednak takie doniesienia, które wskazują, że np. reakcja typu IgG-zależna:

• może być przyczyną schorzeń autoimmunologicznych czyli takich, w których nasz własny układ odpornościowy atakuje własny organizm (np. cukrzyca, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń itd.),
• może przyczyniać się do powstawania depresji,
• może prowadzić do wystąpienia objawów zespołu jelita nadwrażliwego,
• może stanowić przyczynę nadwagi czy też otyłości,
• może prowadzić do migren itd.

Takie objawy bardzo rozpalają wyobraźnię wielu lekarzy, dietetyków i samych pacjentów, choć badania wcale nie są takie jednoznaczne jak to często jest przedstawiane (wielu powiązań po prostu nie udało się udowodnić). Nic więc dziwnego, że równie duża grupa żywieniowców i lekarzy nie wierzy w taką siłę reakcje IgG-zależnych.

Objawy nietolerancji pokarmowych

Oprócz reakcji nieprawidłowych typowych dla alergii pokarmowej spotkać się możemy z nadwrażliwością niealergiczną, z których najczęściej spotykane to:

• nietolerancja laktozy
• nietolerancja glutenu
• nietolerancja produktów z dużą ilością histaminy

O nietolerancji laktozy i glutenu już pisałam, teraz chciałabym się skupić na histaminie.

Nietolerancja produktów z dużą ilością histaminy, czyli:

• niektórych alkoholi (czerwonego wina, piwa pszenicznego, szampana)
• octu
• kiszonej kapusty
• drożdży
• serów dojrzewających
• salami
• surowej szynki lub surowych kiełbas
• niektórych ryb (o ciemnym mięsie typu tuńczyk, marynowane np. śledzie, wędzone jak makrela, łosoś)
• pomidory
• roślin strączkowych
• pieczarek
• pomarańcz
• bakłażanów
• grejpfrutów
• bananów
• ananasów
• papai
• malin
• gruszek
• orzeszków ziemnych i/lub orzechów nerkowca

Objawami nietolerancji produktów z dużą ilością histaminy są najczęściej:

• migreny
• swędzenie skóry
• problemy żołądkowo-jelitowe (biegunki, wymioty, wzdęcia, zaparcia)
• zmęczenie
• bóle stawów
• nadmierna potliwość
• a także objawy bardzo przypominające przeziębienie – wodnisty katar, kaszel, ból gardła – występujący po niektórych posiłkach

Rzadko, ale również może wystąpić zaburzenie rytmu serca.

Objawy nieprawidłowych reakcji na pokarm, takie jak alergia, choroby typu celiakia, a (może) i inne, znacznie poważniejsze, sprawiają, że bardzo wiele osób jest zainteresowanych tym tematem i sięga po diety eliminacyjne „na wszelki wypadek”. W moim odczuciu nie jest to najlepsza strategia i zawsze staram się przekonać, żeby najpierw spróbować chociaż odnaleźć co nam indywidualnie szkodzi przy użyciu prostej diety i prowokacji konkretnymi produktami (testy na alergię IgG-zależną przy obecnym stanie wiedzy to tylko wyciąganie pieniędzy). Jeżeli jednak decydujemy się pod wpływem jakiejś lektury lub bliskiej osoby na eliminację kolejnych produktów z jadłospisu, zawsze warto zadbać o to, aby nauczyć się na nowo dobrze bilansować codzienne menu, tak aby chcąc ochronić się przed nieprawidłową reakcją na pokarm, nie wpaść w chorobę z niedoborów.

W cyklu poświęconym nieprawidłowym reakcjom na pokarm znajdują się następujące wpisy:

• część I nieprawidłowe reakcje na pokarm – podział, definicje
• część II nieprawidłowe reakcja na pokarm – przegląd produktów spożywczych
• część III nieprawidłowe reakcja na pokarm – objawy
• część IV nieprawidłowe reakcje na pokarm – diagnostyczna dieta eliminacyjna

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net