Zasady żywienia

W ostatnich latach znacznie częściej spotkać można osoby z kamicą pęcherzyka żółciowego – jest to spowodowane tym, że chorobie tej sprzyja, jakże nieodłączny dla cywilizacji, pośpiech i coraz częściej popełniane błędy żywieniowe.

Czynniki ryzyka

Istnieje sporo „okoliczności przyrody” sprzyjających powstaniu kamicy żółciowej – niektóre z nich są od nas niezależne:

• wiek (im człowiek starszy, tym większe ryzyko wystąpienia kamicy żółciowej)
• płeć (bardziej narażone są kobiety)
• predyspozycje genetyczne
• współistniejące choroby: mukowiscydoza, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedokrwistość hemolityczna, przewlekłe infekcje dróg żółciowych, choroba Leśniowskiego-Crohna
• długotrwałe żywienie pozajelitowe
• niektóre leki (niezbędne ze względu na inne choroby)

Sporo jednak jest takich czynników na które mamy wpływ:

• otyłość
• nadmierne spożycie alkoholu
• nadmierne spożycie tłuszczy nasyconych
• głodówki
• szybki spadek masy ciała (diety-cud)
• brak aktywności i siedzący tryb życia
• nadmiar węglowodanów prostych (cukru)
• dieta uboga w błonnik
• nieregularne spożywanie posiłków
• spożywanie najbardziej obfitego posiłku przed snem

Na występowanie kamieni żółciowych ma również wpływ to jak często kobieta była w ciąży (im więcej dzieci tym większe ryzyko kamicy) i czy zażywała hormonalne środki antykoncepcyjne (które również zwiększają ryzyko występowania tej dolegliwości)

Objawy

Kamienie – czy to znajdujące się w pęcherzyku żółciowym, czy choćby w nerkach, mają jedną wspólną cechę – bardzo często przez wiele lat nie dają żadnych objawów. Mający mniej szczęścia dowiadują się o kamicy, gdy dopada ich kolka żółciowa czyli nagły, ostry, bardzo silny ból w nadbrzuszu, promieniujący do okolicy międzyłopatkowej lub prawego barku, występujący nieraz z silnym wzdęciem, nudnościami i wymiotami, a czasami nawet gorączką. Istnieje też grupa osób, u których występują objawy, ale są one tak nietypowe i nieostre, że tłumaczą oni sobie swoją niedyspozycję innymi dolegliwościami. Takimi lekceważonymi symptomami kamicy żółciowej jest wystąpienie złego tolerowania czekolady, jajek, tłustych potraw.

Diagnostyka

Obecnie podstawowym badaniem przy diagnostyce kamicy żółciowej jest USG jamy brzusznej — do którego warto się dobrze przygotować:

• przez 2 dni należy stosować dietę lekkostrawną (wykluczamy surowe warzywa, owoce, ciemne pieczywo, grube kasze)
• w dniu przed badaniem planujemy kolację na około godz. 18–19, a sam posiłek powinien być dość skromny (np. bułka z herbatą) – takie postępowanie ma zmniejszyć ryzyko wystąpienia wzdęć i gazów utrudniających badanie (lekarze zalecają łyknąć tabletki zmniejszające wzdęcia np. Espumisan)
• na 6–8 godzin przed badaniem nie wolno spożywać pokarmów, pić napojów gazowanych i słodzonych, żuć gumy czy sięgać po używki (kawa, papierosy)

U osób otyłych lub tych które cierpią na zaparcia warto dzień przed badaniem zastosować łagodne (ziołowe) środki przeczyszczające.

Innym badaniem – dość rzadko już obecnie stosowanym (USG jest jednak dużo bezpieczniejsze) – jest cholecystografia czyli badanie rentgenowskie pęcherzyka żółciowego. Jest to badanie do którego również należy się przygotować:

• przez 2–3 dni stosuje się dietę łatwo strawną
• dzień przed badaniem spożywa się kolację ok. godziny 17–18 (równie ubogą jak w przypadku USG)

Samo badanie przebiega etapowa:

• na początku robi się zdjęcie na czczo
• później podaje się osobie diagnozowanej jakiś tłusty posiłek (żółtko jaja, śmietanę, pół tabliczki gorzkiej czekolady) i pół godziny po takim posiłku robi się drugi zdjęcie

Ponadto u osób w diagnostyce kamicy żółciowej zwykle wykonuje się badanie krwi na poziom enzymów wątrobowych.

Dieta w kamicy bezobjawowej

W kamicy żółciowej wprowadza się dietę lekkostrawną z ograniczeniem tłuszczu czyli dietę dość powszechnie nazywaną wątrobową – z jednym wyjątkiem – nie jest to dieta wymagająca ograniczenia błonnika, a wręcz składnik ten powinno się dostarczać w większej ilości. Błonnik pokarmowy zwiększa objętość pokarmu znajdującego się w jelitach, zmniejsza ilość soli żółciowych powstających w jelicie, a także zwiększa wytwarzanie kwasu chenodeoksycholowego przez wątrobę – a kwas ten ma jedną ciekawą właściwość: działa lekko rozpuszczająco na złogi cholesterolowe. W związku z tym obecnie przy kamicy żółciowej zaleca się spożywać 2–3 razy dziennie surówki z warzyw i owoców, często wzbogacane o otręby, pszenne kiełki, zarodki.

Przy kamicy bezobjawowej warto zadbać o nawyki żywieniowe:

• jemy regularnie o tych samych godzinach
• spożywamy od 4 do 5 małych objętościowo posiłków
• ograniczamy pośpiech przy jedzeniu – im szybciej jemy, tym gorzej rozdrabniamy żywność, tym trudniej ją strawić
• wyłączamy z diety tłuszcze zwierzęce: smalec, słonina, tłusta wędlina, boczek, żółta jaj, śmietana, tłuste gatunki mięsa i drobiu (wieprzowina, baranina, kaczki, gęsi), pełnotłuste mleko, sery żółte i topione
• wykluczamy z diety fast-foody
• wykluczamy mocne, esencjonalne wywary mięsne, warzywne
• wykluczamy mocną herbatę, kawę
• posiłki gotujemy, dusimy bez tłuszczu, pieczemy w folii lub pergaminie, za to unikamy potraw smażonych i odsmażanych
• wybieramy pełnoziarniste produkty zbożowe (grube kasze, brązowy ryż, razowe pieczywo)
• jemy dużo drobno rozdrobnionych warzyw i owoców (ale nie ciężkostrawnych – więc unikamy: roślin strączkowych, kapusty, kalafiora, pora, cebuli, czosnku, gruszek, czereśni)
• unikamy produktów o dużej zawartości cukru – miody, słodycze, wysokosłodzone dżemy, czekolady – produkty te zmniejszają ilość lecytyny w żółci, co zwiększa ryzyko wytrącenia się kamieni

Pamiętaj o witaminach

W kamicy żółciowej stosuje się dietę z ograniczeniem tłuszczu, a co za tym idzie ograniczeniu może ulec ilość dostarczanych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Aby temu zapobiec w jadłospisie osoby z kamicą nie może zabraknąć:

• β‑karotenu — dyni, boćwiny, brokułów, cykorii, marchwi, papryki, zielonej sałaty, morel, brzoskwiń
• witaminy D – pomimo ograniczenia tłuszczu, jadłospis można wzbogacić o łososia, makrelę (w zależności od tego jak te produkty znosi chory) – ale nie mogą być to ryby wędzone, smażone, a jedynie gotowane lub w pieczone w folii
• witaminy E – natki pietruszki, szpinaku, sałaty, szparagów, czarnych jagód, nektarynek, olejów roślinnych (max. 1 łyżeczka dziennie)
• witaminy K – szpinaku, zielonej sałaty, zielonej herbaty

A gdy przychodzi ból…

Gdy chory zmaga się z kolką żółciową dietę trzeba trochę zmodyfikować – nadal jest to dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu, ale ogranicza się nierozpuszczalną frakcję błonnika czyli przy bólu musimy wykluczyć grube kasze, razowe pieczywo, surowe warzywa i owoce (zwłaszcza unikamy skórek i pestek). W jadłospisie królują:

• gotowane i pieczone jabłka,
• morele, brzoskwinie, banany i owoce jagodowe (truskawki, porzeczki, borówki) w formie koktajli lub przecierów,
• (nie dosładzane) świeżo wyciskane soki z owoców cytrusowych,
• gotowana marchew, pietruszka, seler, cukinia.

W ograniczonej ilości można spróbować podać choremu pomidory bez skórki, ale robimy to tylko jeżeli chory dobrze je toleruje.
A gdy ból przechodzi powoli wprowadzamy produkty z błonnikiem nierozpuszczalnym – robimy to jednak stopniowo, co kilka dni sięgamy po jakiś nowy produkt. Z czasem wracamy do diety jak w kamicy bezobjawowej.

Po leczeniu

Obecnie najczęściej stosuje się usunięcie kamieni (i pęcherzyka żółciowego) w zabiegu metodą laparoskopową, dużo rzadziej leczy się operacją z otwarciem jamy brzusznej. Po zabiegu/operacji:

• przez kilka do 7 dni (max. 2 tygodnie w przypadku operacji przez powłoki brzuszne) warto zastosować dietę lekkostrawną z ograniczeniem tłuszczu i błonnika nierozpuszczalnego
• po tym okresie zaczynamy rozszerzać (oczywiście stopniowo) codzienne menu czyli stosujemy dietę jak przy kamicy bezobjawowej – dobrze ją stosować przez jakiś 2–3 miesiące, ale są osoby, które potrafią przestrzegać tylko 2 tygodnie diety i nic się nie dzieje, a inne po 3 miesiącach nadal czują dyskomfort po produktach ciężkostrawnych,
• następnie powoli wprowadzamy zwykłe żywienie (najpóźniej sięgamy po alkohol i smażeninę)

Zwykle każdy po przebyciu kamicy żółciowej ma indywidualnie taką potrawę (kilka potraw) po której pomimo usunięcia kamieni nie czuje się najlepiej.

Niestety wycięcie pęcherzyka żółciowego wcale nie chroni nas przed powstaniem nowych kamieni np. w przewodach żółciowych wątroby, dlatego warto zastanowić się czy powstanie kamieni nie było spowodowane czynnikami na które mieliśmy wpływ. Jeżeli popełniamy sporo „grzeszków żywieniowych” może warto by było je skorygować.

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net