Cukrzyca — co to za choroba?
W tym roku Koalicja na rzecz Walki z Cukrzycą doszła do wniosku, że jeden dzień (zwykle 14 listopada) to zdecydowanie zbyt mało aby dostatecznie uświadomić skalę zachorowań i przeprowadzić szerokie działania edukacyjne, dlatego postanowiono ogłosić cały listopad miesiącem walki z cukrzycą. Również i na tej stronie pojawi się cykl artykułów opisujących postępowanie dietetyczne w tym schorzeniu. Najpierw jednak napiszę kilka słów o chorobie.
Co to jest cukrzyca?
Cukrzyca powstaje w wyniku zakłóceń w tworzeniu lub działaniu insuliny, czyli pośrednika ułatwiającego przedostanie się glukozy z krwi do tkanek. Jeżeli insuliny nie ma, lub gdy działa nieskutecznie, komórki naszego ciała odczuwają głód energetyczny — nie mogą bowiem zużyć cukru krążącego we krwi. Ratują się więc w jedyny dostępny sposób i zaczynają zużywać białka jako źródła energii, w wyniku czego dochodzi do silnej kwasicy metabolicznej, która może doprowadzić do śpiączki, a nawet śmierci. Częściej jednak, zwłaszcza w cukrzycy typu II, chorzy przez lata żyją z podwyższonym poziomem glukozy, a w ich organizmie dochodzi do wielu groźnych powikłań. Taki wzrost poziomu cukru we krwi, w wyniku braków lub niedostatecznego działania insuliny nazywamy właśnie cukrzycą.
Przyczyny
Jednym z najczęstszych pytań, zadawanych przez chorych żyjących ze schorzeniami przewlekłymi, jest: „jak do tego doszło?” Odpowiedź jest bardzo trudna. Rozwój choroby zależy od wielu czynników.
W cukrzycy typu I (kiedyś zwanej wieku dziecięcego lub wieku rozwojowego, teraz wiemy już że może wystąpić również u osób dorosłych) bezpośrednim powodem braku insuliny jest niszczenie komórek beta trzustki, które są odpowiedzialne za jej produkcję. Pogromu tych komórek dokonuje własny nasz system odpornościowy, który z dotychczas niewyjaśnionych przyczyn, zaczyna traktować komórki własnego organizmu jak obce i niszczy je. Ten typ cukrzycy może mieć przyczyny genetyczne. Głównymi czynnikami ryzyka cukrzycy typu I są:
- częste infekcje w dzieciństwie;
- cukrzyca typu I u rodzica, zwłaszcza ojca;
- starszy wiek matki;
- wystąpienie stanu przedrzucawkowego u matki podczas ciąży;
- występowanie innych chorób autoimmunologicznych, takich jak choroba Addisona czy stwardnienie rozsiane.
Natomiast cukrzyca typu II jest przede wszystkim spowodowana trybem życia jaki prowadzimy, a nie genetyką. Do głównych przyczyn powstawania cukrzycy typu II (kiedyś nazywanej dorosłych, ale obecnie widziałam już młodych ludzi z tym typem cukrzycy) są:
- nadwaga i otyłość,
- błędy dietetyczne — nadmiar tłuszczu w diecie, mała ilość spożywanego błonnika, częste spożywanie wysokooczyszczonych produktów zbożowych,
- brak aktywności fizycznej.
W nadwadze i otyłości bardzo często rozwija się tzw. insulinoodporność, czyli uodpornienie się tkanek organizmu na działanie insuliny. We krwi krąży glukoza, którą normalnie zużyły by komórki, ale nie działa pośrednik który by im ją dostarczył. Organizm stara się więc jeszcze bardziej zużyć cukier w jedyny znany sobie sposób, czyli produkuje jeszcze więcej nieskutecznej insuliny. Taka ciągła nadprodukcja uszkadza w końcu „fabrykę” czyli komórki beta trzustki. Skutek tego jest taki, że spada poziom insuliny, ciągle utrzymuje się odporność komórek na jej działanie, co doprowadza z kolei do wzrostu poziomu glukozy we krwi — rozwija się cukrzyca typu II.
Bardzo ważne jest również utrzymanie aktywności fizycznej, nie tylko ze względu na zachowanie prawidłowej masy ciała, ale dlatego, że wraz z ruchem zużywamy więcej glukozy. Przy kanapowym trybie życia organizm zaczyna wykorzystywać więcej tłuszczy jako źródło energii, co doprowadza do zwiększenia się poziomu wolnych kwasów tłuszczowych we krwi. Ich nadmiar pobudza trzustkę do wytworzenia insuliny. W tej sytuacji również może dojść do przeciążenia trzustki.
Inne typy cukrzycy to:
- cukrzyca polekowa — która występuje na skutek zażywania środków farmakologicznych i zwykle mija po ich odstawieniu,
- cukrzyca ciężarnych — są to zaburzenia gospodarki węglowodanowej występujące na skutek zmian hormonalnych występujących w ciąży, na ogół ustępuje po porodzie, ale należy pamiętać, że u ponad 1⁄3 przypadków choroba powraca po 10–15 latach jako typu I lub II,
- typy mieszane — rozwijające się w okresie typowym dla cukrzycy typu I z przebiegiem i tłem powstania jak w cukrzycy typu II (MODY), lub odwrotnie diagnozowana u osób dorosłych, ale na podłożu genetycznym (LADA),
- cukrzyca rozwijająca się w przebiegu chorób trzustki (zapalenia, nowotwór trzustki, mukowiscydoza, zaburzenia hormonalne).
Objawy
Objawy jakie można zaobserwować również zależą od typu cukrzycy. W przypadku cukrzycy typu I, związanego z atakiem układu odpornościowego na komórki trzustki obserwuje się szybkie narastanie objawów:
- wzmożone pragnienie — chory, przeważnie dziecko, wypija w ciągu doby kilkanaście litrów wody,
- wielomocz, występujący również w nocy,
- rozdrażnienie,
- osłabienie,
- zmęczenie,
- zmniejszenie masy ciała (często pomimo zwiększonego łaknienia),
- nudności i wymioty,
- zapach acetonu z ust, moczu.
U dorosłych, w cukrzycy typu II objawy narastają bardzo powoli, często osoby z wysokim cukrem przez wiele miesięcy nie zdają sobie sprawy ze swojej choroby i spustoszeń jakie ona czyni w ich organizmie. Niepokojące objawy, jakie mogą wystąpić wraz ze wzrostem glukozy we krwi to:
- zaburzenia widzenia,
- wzmożone pragnienie,
- uczucie suchości w ustach,
- mrowienie w stopach i dłoniach,
- świąd, zwłaszcza w okolicach pochwy i pachwin,
- powolne gojenie się ran,
- zwiększone owłosienie na twarzy,
- wielomocz,
- zapalenie żołędzia oraz napletka,
- zaburzenia wzwodu,
- częste infekcje grzybiczne.
Zarówno w cukrzycy typu I jak i II w badaniach laboratoryjnych stwierdza się przekroczony poziom glukozy we krwi oraz obecność cukru w moczu.
Leczenie
Z cukrzycy nie można się wyleczyć. Jest to choroba z którą się żyje, a w dzięki prawidłowej diecie, środkom farmakologicznym i aktywności fizycznej, ryzyko wystąpienia groźnych dla życia powikłań jest znacząco minimalizowane. Dla pacjentów z cukrzycą typu I jedynym sposobem leczenia jest stałe podawanie insuliny. W przypadku cukrzycy ciężarnych, typu II i polekowej lekarz może zdecydować się na stosowanie tabletek lub iniekcje insuliny. W każdym typie cukrzycy bardzo ważne jest wprowadzenie higienicznego trybu życia — ruchu, diety, normalizacja wagi ciała. Dla wielu chorych na cukrzycę typu II wystarczyło by zastosowanie prawidłowej diety, aby kontrolować poziom glukozy we krwi. Większość nie decyduje się jednak na to — z powodu braku wiedzy lub obawy o to, że nie będą wstanie przestrzegać diety.
Cukrzyca jest jedną z najczęściej występujących chorób. Większość osób zmagających się z tym schorzeniem (szacuje się, że 95% wszystkich chorych) cierpi na cukrzycę typu II — zależną od prowadzonego przez człowieka trybu życia. Równie wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że ma podwyższony poziom glukozy we krwi. Osoby te będą miały problemy ze wzrokiem (mogą nawet oślepnąć), sercem i układem krwionośnym, nerwami, grozi im amputacja kończyn. Problemów tych można uniknąć — regularnie uprawiając sport oraz racjonalnie się żywiąc. Po 45 roku życia warto profilaktycznie przynajmniej raz w roku badać poziom glukozy we krwi. Tylko i aż tyle. Mimo, że do uniknięcia tej choroby wystarczą proste działania, to jednak szacuje się, że w najbliższych latach ilość chorych na cukrzycę osób ulegnie podwojeniu.
Inne wpisy o cukrzycy: