Zasady żywienia

Refluks to nic innego jak cofanie się tego co zjemy, wymieszanego z sokiem żołądkowym, do przełyku. Takie cofanie pokarmu występuje od czasu do czasu u każdej osoby, jednak u pewnej grupy (całkiem sporej) staje się tak częste, że przełyk nie może się oczyścić, nabłonek zostaje podrażniony i uszkodzony przez kwaśną mieszaninę. Może nawet dojść do wystąpienia zapalenia przełyku. W takiej sytuacji mówimy o refluksie żołądkowo-przełykowym patologicznym, który wymaga leczenia.

W dzień czy w nocy ?

Cofanie się treści pokarmowej ma uniemożliwiać dolny zwieracz przełyku – taki mięsień oddzielający przełyk od żołądka. Jednak w niektórych momentach dochodzi do zakłócenia jego pracy i zaczynamy zmagać się z refluksem. Część osób nasilenie objawów odczuwa w ciągu dnia – prawdopodobnie występuje u nich zwiększona częstotliwość rozkurczów dolnego zwieracza przełyku. Natomiast u osób uskarżających się bardziej na cofanie pokarmu w nocy obniża się ciśnienie tego zwieracza.

Przyczyny

Na pracę dolnego zwieracza przełyku i zwiększenie ryzyka wystąpienia patologicznego refluksu żołądkowo-przełykowego mogą mieć wpływ:

• choroby tkanki łącznej
• nadwaga i otyłość
• ciąża
• niektóre leki
• palenie papierosów
• stany związane z spowolnieniem opróżniania żołądka – zabiegi operacyjne żołądka, rozciąganie się ścian żołądka, zarzucanie do żołądka soli żółciowych
• nieprawidłowe zwyczaje żywieniowe – spożywanie pokarmów zbyt tłustych, ostro przyprawionych, częste sięganie po kawę, alkohol, spożywanie zbyt dużych objętościowo posiłków

Objawy

Objawy choroby refluksowej nasilają się ok. pół godziny do 2 godzin po posiłku, wtedy gdy chory się schyla, leży lub chociażby założy obcisłe ubrania. Niektóre symptomy mogą być dość oczywiste:

• kwaśne odbijanie
• zgaga
• ból i pieczenie za mostkiem
• bolesne przełykanie
• puste odbijanie
• nudności i wymioty

Czasami jednak refluks potrafi się maskować i powodować:

• zmiany laryngologiczne:
  • zapalenie języka, dziąseł, gardła
  • uczucie guli w gardle
  • chrypkę
  • bezgłos
  • odksztuszanie wydzieliny
  • zmiany oskrzelowo-płucne np. nawracające zapalenia oskrzeli i płuc
• zespół dławicowy
• zespół jelita nadwrażliwego

Masa ciała

Jednym z ważnych elementów leczenia refluksu jest uzyskanie należnej masy ciała – nadmiar tkanki tłuszczowej jest związany ze wzrostem ciśnienia wewnątrzbrzusznego i rozluźnieniem dolnego zwieracza przełyku. Ponadto nadmiar wagi związany jest z innymi przewinieniami dietetycznymi pogarszającymi stan chorych:

• nadmiernym spożyciem tłuszczy
• nadmierną objętością posiłków
• zbyt częstym podjadaniem

Otyłość zwiększa też ryzyko tzw. przepukliny rozworu przełykowego – czyli umieszczeniu części żołądka z jego właściwego miejsca w jamie brzusznej do klatki piersiowej. Jednym z głównych objawów takiej przepukliny jest właśnie refluks.

Wielkość posiłków

Jak w przypadku większości chorób przewodu pokarmowego w chorobie refluksowej bardzo ważna jest ilość i wielkość spożywanych pokarmów. Idealny jadłospis powinien zawierać 5 do 6 posiłków na dzień. Posiłki powinny być spożywane co 2–3 godziny (żołądek musi mieć czas się opróżnić), a ich wielkość powinna być równa ok. 1−1,5 szklanki pokarmu lub 1–2 kromek chleba z dodatkami. Ostatni posiłek warto zjeść na 2–3 godziny przed snem, bo zjedzony tuż przed położeniem w większości przypadków skończy się koszmarną zgagą. Same posiłki powinny być celebrowane – spożywane spokojnie, powoli. To ważne dlatego, że jedząc szybko połykamy spore ilości powietrza, które sprzyja zarzucaniu treści żołądka do przełyku.

Pozycja ciała

Refluks wymusza na nas prawidłową pozycję ciała:

• warto zadbać o to aby plecy podczas siedzenia przylegały do oparcia, a stopy opierały się o podłogę – pochylanie do przodu czy garbienie się sprawia, że nasz żołądek stale znajduje się jakby w kleszczach a wtedy dużo łatwiej o refluks,
• podczas podnoszenia przedmiotów wcale nie musimy zgiąć się w pół – bo takie schylanie się nie tylko zwiększa szansę zarzucenia jedzenia do przełyku, ale również bardzo obciąża kręgosłup – lepiej dla zdrowia przykucnąć,
• w czasie odpoczynku i snu powinno się zadbać o uniesienie tułowia o 15 do 20 cm – poprawia to oczyszczanie przełyku i zmniejsza objawy refluksu (szczególnie w przypadku przepukliny rozworu przełyku).

Aktywność fizyczna

Ruch, ćwiczenia – są bardzo zalecane osobom z refluksem, bo dobrane dobrze zmniejszają ryzyko powrotu pokarmu do przełyku, pomagają utrzymać prawidłową masę ciała i poprawiają samopoczucie. Jeżeli jednak zdecydujemy się na aerobik, siłownię, zumbę czy inny duży wysiłek fizyczny to zamiast poprawy samopoczucia uzyskamy zwiększenie refluksu. Intensywna aktywność fizyczna zwiększa ciśnienie w obrębie jamy brzusznej, a ponadto wszelkie ćwiczenia oparte o częste i głębokie schylanie się (np. w aerobiku) tylko pogorszą stan. Lepiej sięgnąć po zajęcia o umiarkowanym natężeniu – wybrać się na spacer, pojeździć na rowerze, popływać – i oczywiście nie bezpośrednio po posiłku.

Ból za mostkiem

Niektóre pokarmy stymulują receptory nerwów czuciowych w błonie śluzowej przełyku. Jeżeli takiej stymulacji ulegnie zmieniona pod wpływem refluksu błona, chory odczuwa ból za mostkiem, pieczenie. Do grupy produktów, które tak właśnie wpływają na chorych z refluksem należą:

• owoce cytrusowe i soki z nich uzyskiwane
• pomidory, sok pomidorowy, a nawet ketchup
• kwaśne produkty spożywcze
• ostre przyprawy
• alkohol
• warzywa cebulowe czyli cebula, czosnek, szczypiorek, por
• produkty wędzone i marynowane

W walce z bólem i pieczeniem warto usunąć te grupy produktów z codziennego jadłospisu.

Przepis na zgagę

500 g serka mascarpone (czyli maksymalnie tłusty serek)
4 żółtka
4 łyżki cukru
400 ml espresso
50 ml likieru amaretto
paczka biszkoptów
kakao do oprószenia
— znacie przepis na tiramisu? Otóż jest to też idealny przepis na wielogodzinną zgagę. Alkohol, czekolada, kawa i tłuszcz obniżają ciśnienie dolnego zwieracza przełyku, kakao, kofeina i etanol opóźniają opróżnianie żołądka i zwiększają wydzielanie kwasu solnego. Warto przemyśleć wybór ulubionego deseru.

Produkty dozwolone i przeciwwskazane

Produkty	Produkty zalecane	Produkty- które bywają różnie tolerowane	Produkty zwykle przeciwwskazane
Produkty mleczne	Mleko słodkie (2%), ser biały i ser twarogowy, serki śmietankowe, serki homogenizowane.	Mleko zsiadłe, Jogurt, maślanka, kefir. Sery żółte light.	Sery żółty pełnotłuste, topiony, serki dojrzewające, ser „Feta”, serki typu „Fromage”. Przekwaszone zsiadłe mleko.
Produkty zbożowe i pieczywo	Pieczywo – jasne, czerstwe, sucharki. Kasze drobne: manna, krakowska, jęczmienna łamana, ryż, sago, tapioka, drobny makaron. Mąka pszenna, pytlowa, ziemniaczana i kukurydziana.	Pieczywo typu „graham”. Pieczywo z dodatkiem soi i słonecznika. Mąka razowa. Kasza jaglana. Muesli.	Pieczywo razowe (żytnie i pszenne), pieczywo pszenne, grube kasze: pęczak, gryczana, grube makarony. Mąka żytnia. Pieczywo półcukiernicze.
Jaja	Gotowane, jajecznica na parze.		Jaja na twardo, sadzone, jajecznica.
Mięso, drób, wędliny	Mięsa młode, chude: konina, wołowina, cielęcina, królik, indyk, kurczaki, perliczki, gołąb. Wędliny chude – szynka, polędwica, chuda kiełbasa szynkowa.	Dziczyzna, chuda wołowina, chudy schab, kura, parówki. Podroby: płucka, serca, wątroba (parzona), móżdżek.	Mięsa tłuste: baranina, wieprzowina, gęsi, kaczki. Wędliny tłuste. Wyroby mięsne wędzone i peklowane.
Ryby	Ryby chude: dorsz, leszcz, płastuga, sola, szczupak, sandacz, pstrąg, morszczuk, karmazyn, lin, flądra, lin, okoń.	Makrela, śledź, sardynka, leszcz, karmazyn.	Ryby tłuste: węgorz, pałasz, halibut, karp, sum. Ryby wędzone, konserwy rybne.
Tłuszcze	Świeże masło, słodka śmietana (12–18%), olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, oliwa z oliwek.	Margaryny miękkie – w kubkach. Lekko kwaśna śmietana. Śmietanka 22% — zwłaszcza przy zarzucaniu żółci do żołądka)	Kwaśna śmietana, smalec, słonina, boczek, łój wołowy i barani, margaryny twarde (w kostkach).
Ziemniaki	Gotowane w wodzie i na parze, puree.	Podawane w całości, pieczone w folii.	Frytki, chipsy ziemniaczane, ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy.
Warzywa	Marchew, buraki, dynia, szpinak, kabaczki, sałata, cykoria. Warzywa młode, soczyste. Potrawy z warzyw gotowanych, drobno rozdrobnionych.	Rabarbar, brokuł, kalafior, fasolka szparagowa i zielony groszek – młode, pomidory bez skórki.	Kapusta, czosnek, pory, rzepa, papryka, szczypior, cebulka, ogórki, brukiew, rzodkiewki. Warzywa podawane z zasmażkami, konserwowane. Warzywa podawane z majonezem, musztardą, grubo starte, stare.
Owoce	Owoce dojrzałe, bez skórki i pestek. Jabłka, truskawki, morele, melony, brzoskwinie, banany, winogrona. Owoce pieczone lub w formie soku rozcieńczonego z wodą.	Przeciery owocowe – z owoców dozwolonych.	Owoce niedojrzałe. Gruszki, śliwki, czereśnie, agrest. Owoce suszone. Owoce cytrusowe.
Suche strączkowe			Wszystkie są zabronione.
Cukier i słodycze	Cukier, miód, dżem bez pestek, przetwory owocowe słodzone – kompoty, galaretki.		Chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao i orzechy – batoniki, pierniczki, ciasteczka kupne.
Przyprawy	Tylko bardzo łagodne, w ograniczonej ilości (w nadmiarze podrażniają żołądek) – sól, cukier, wanilia, sok z cytryny, koperek zielony, natka pietruszki, cynamon.	Suszone przyprawy ziołowe – tymianek, bazylia, oregano, szałwia, rozmaryn.	Ocet, pieprz, musztarda, papryka, chrzan, ziele angielskie, liść laurowy, kostki bulionowe, przyprawy do zup, curry, chili. Każde przyprawy stosowane w nadmiarze.
Zupy	Kleiki, krupniki z dozwolonych kasz, zupy mleczne, zupy owocowe lub warzywne – z dozwolonych produktów. Zupy zagęszczane mąką z wodą lub mlekiem, przecierane.	Zupy owocowe nierozcieńczone, chudy rosół, zupy na mocnych wywarach warzywnych.	Zupy tłuste, na wywarach mięsnych, kostnych lub grzybowych, zawierające niedozwolone produkty.
Potrawy mięsne i rybne	Mięsa gotowane w wodzie i na parze. Podawane w formie potrawek, pulpetów, budyni.	Potrawy duszone bez obsmażania, pieczone w folii lub rękawie.	Smażone, duszone, pieczone z dodatkiem tłuszczu.
Potrawy z mąki i kasz	Kasze i ryż gotowane, budynie z kasz z dodatkiem mięsa i warzy, lane kluski.	Leniwe pierogi z niewielką ilością mąki. Kluski ziemniaczane. Naleśniki (nie obsmażane ponownie). Zapiekanki z kaszy i warzyw.	Potrawy z mąki i kasz smażone – ołtatki, kotlety z kaszy, kluski kładzone, kluski francuskie, zacierki.
Sosy	Łagodne, zagęszczone mąką z wodą lub mlekiem. Sos koperkowy, potrawkowy.	Sosy ze śmietanką.	Ostre, z zasmażką, tłuste, na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, z dużą ilością przypraw.
Desery	Kisiel, budyń, galaretka, kompot, mus, bezy, suflety. Biszkopty, czerstwe ciasto drożdżowe, herbatniki.		Torty, czekolady, ciasta z kremem, faworki, pączki, ciasta kruche, francuskie, piaskowe, batony, lody, chałwa, słodycze z kakao i orzechami. Desery zawierające proszek do pieczenia, alkohol, mięte.
Napoje	Słaba herbata lub kawa zbożowa, mleko, woda niegazowana, słabe napary z dzikiej róży, soki mleczno-owocowe.	Słaba kawa naturalna.	Mocne kakao, czekolada, napoje alkoholowe, mocna kawa, herbata, wody gazowane, pepsi, coca-cola, tonik, oranżada, napoje pobudzające.
Potrawy półmięsne i bezmięsne	Risotto, makaron z mięsem i warzywami.	Zapiekanki z kasz, warzyw i mięsa.	Bliny, krokiety, bigosy, fasolka po bretońsku.
Dodatki do zup	Grzanki, kasze dopuszczone, ziemniaki, lane ciasto, makaron drobny.	Kluski francuskie, groszek ptysiowy.	Kluski kładzione, grube makarony i kasze.

Uwaga na niedobory

W leczeniu refluksu należy zwrócić uwagę na jeszcze jedno zagadnienie – najczęściej stosowane środki farmakologiczne (inhibitory pompy protonowej i leki alkalizujące) mogą być przyczyną niedoborów pokarmowych. Przy dłuższym leczeniu farmakologicznym należy zwrócić uwagę na prawidłową ilość pożywienia zawierających witaminę B12 i żelaza – chudego czerwonego mięsa, żółtka jaj, parzonej wątróbki. W przypadku stosowania inhibitorów pompy protonowej u osób preferujących dietę bezmięsną pokrycie zapotrzebowania na te składniki może być dość trudne. Żelazo z produktów roślinnych wchłania się jedynie w 3–8%, dlatego warto zastosować sposoby zwiększania absorpcji tego cennego związku które podałam we wpisie o żelazie.

Jeżeli pomimo zwracania uwagi na żelazo i witaminę B12 w refluksie zaczynają dopadać kogoś typowe objawy niedokrwistości (zawroty głowy, problemy z koncentracją, łatwe męczenie) to powinien udać się do lekarza, poprosić o podstawowe badanie krwi i, na jego podstawie, ewentualne przepisanie suplementu. Warto również przemyśleć udanie się do dietetyka po poradę jak bilansować dietę.

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net