Zasady żywienia

O niedoczynności przytarczyc postanowiłam napisać przy okazji mini-cyklu poświęconego żywieniu w chorobach tarczycy – często bowiem, dochodzi do tego schorzenia u chorych, którym usunięto przytarczyce przy okazji operacji gruczołu tarczowego. Skąd takie powikłanie?

Zabawa w chowanego

Przytarczyce, jak sama nazwa wskazuje, znajdują się zwykle przy tarczycy. Zwykle, na ogół, powinny, przeważnie… ale niestety nie zawsze. Czasami bowiem okazuje się, że nasze przytarczyce występują w śródpiersiu, w grasicy, a także wewnątrz tarczycy. Takie nietypowe umiejscowienie przytarczyc w ogóle nie wpływa na pracę tego narządu, więc nawet nie wiemy czy nasze przytarczyce leżą typowo czy też nie. Nie ma takiej potrzeby. Z jednym wyjątkiem: operacji tarczycy. Jeżeli bowiem przytarczyce umiejscowione były w płatach tarczycy, które z jakiegoś powodu (zwykle wola) usuwamy, to może to oznaczać kłopoty. I tak w zależności od tego jak rozległa była operacja tarczycy i ile tych przytarczyc straciliśmy, będą to kłopoty o różnym czasie trwania i stopniu nasilenia. Niektórzy, niestety, będą się z tym zmagali przez wiele lat, a nawet do końca życia. A do tego dochodzi rozgoryczenie – że operacja tarczycy która miała nas uczynić zdrowszym, przyczyniła się do pogorszenia stanu zdrowia.

Niedoczynność przytarczyc – przyczyny

Niedoczynność przytarczyc – jak już pisałam powyżej – może być komplikacją po operacji tarczycy, ale też występuje gdy:

• dochodzi do zniszczenia tych drobnych narządów w ramach radioterapii szyi (z dwojga złego jednak nowotwór jest znacznie gorszy niż niedoczynność)
• dochodzi do zniszczenia przytarczyc poprzez odkładanie np. miedzi w chorobie Wilsona
• uszkodzeniu ulegają przytarczyce na drodze procesu zapalnego – przy okazji choroby autoimmunologicznej
• człowiek ma wrodzony brak przytarczyc (np. zespół DiGeorge’a)
• nasz organizm przestaje reagować na parathormon produkowany przez przytarczyce – mówimy wtedy o rzekomej niedoczynności przytarczyc lub też zespole Albrighta (dziedzicznej chorobie metabolicznej)

Parathormon

Właściwie dla nikogo nie jest nowością, że dla zdrowia w jadłospisie powinniśmy dostarczyć sobie do organizmu wapnia. Potrzebujemy go nie tylko do prawidłowej budowy kości i zębów, ale również dla prawidłowej:

• pracy mięśnia sercowego
• przepuszczalności błon komórkowych
• przewodnictwa bodźców nerwowych itd.

Czasami jednak jemy tego wapnia zbyt mało i organizm musi uruchomić zapasy – zgromadzone w kościach. Innym razem możemy zapasy ponownie uzupełnić. Kontrolą nad tym aby we krwi znajdowała się prawidłowa, potrzebna nam ilość wapnia zajmują się właśnie przytarczyce, a dokładnie produkowany przez nie parathormon. No i gdy te przytarczyce z jakiegoś powodu zaczynają szwankować zaczyna nam brakować regulatora.

Objawy

Objawy niedoczynności przytarczyc zależą właśnie w dużej mierze od tego jak kształtuje się poziom wapnia we krwi (i przeciwstawnego mu fosforu) i mogą to być:

• osłabienie i skurcze mięśni
• bóle głowy
• nerwowość, niepokój, rozdrażnienie
• trudności z koncentracją
• zaburzenia pamięci
• niekontrolowane kurcze dłoni (objaw Trousseau – czyli przykurcz palców dłoni, „dłoń położnika”)
• niekontrolowane, gwałtowne kurcze twarzy (mięśni mimicznych po uderzeniu młoteczkiem w brzeg mięśnia żwacza tzw. objaw Chwostka)
• utrata przytomności z drgawkami
• drętwienia, mrowienia stóp i dłoni
• łamliwe włosy, paznokcie
• ścienienie, wysuszenie, przebarwienia skóry
• w przewlekłej niedoczynności zaćma, niedorozwój zębów, zaburzenia psychiczne u dorosłych lub opóźnienia umysłowe u dzieci
• zaburzenia pracy układu naczyniowo-sercowego (kołatania serca, bóle w klatce piersiowej)
• wzdęcia, kolki

Część z tych objawów związana jest z dużym nasileniem objawów niedoboru wapnia czyli z tzw. tężyczką – stanem zagrażającym żuciu. Może w niej dojść do skurczu mięśni krtani, światłowstrętu, a także skurczu oskrzeli, arytmii serca, zaburzeń utlenienia mózgu. W takim przypadku konieczna jest natychmiastowa pomoc lekarska.

Wapń : fosfor : magnez

Jeżeli przytarczyce są odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego poziomu wapnia i fosforu, to gdy ich praca jest zakłócona, to w diecie staramy się uzyskać takie proporcje tych dwóch składników, aby ułatwić pracę organizmowi. Optymalnie powinniśmy spożyć nie więcej fosforu niż wapnia, oraz dwa razy więcej wapnia niż magnezu. Niestety ze względu na to, że fosforany są dosłownie wszędzie, raczej nam to nie wychodzi. Aby uświadomić sobie wszędobylskość fosforu przedstawiłam poniżej tabele zawartości wapnia i fosforu w wybranych produktach spożywczych na 100 g części jadalnych tych produktów (czyli bez odpadków).

Produkty bogate w białko

Właściwie, z wyjątkiem produktów mlecznych, wszystkie inne produkty dostarczające białka w diecie – czy to zwierzęce jak mięsa, ryby i wędliny, czy to roślinne jak produkty strączkowe, zawierają zbyt wiele fosforu. Dobrym źródłem białka dla osób z niedoczynnością tarczycy są więc jogurty naturalne, kefiry, sery żółte, mleko, ale już nie twaróg – bo on jako jedyny mleczny produkt jest pod względem ilości wapnia i fosforu niekorzystny.

	Wapń	Fosfor
	mg	mg
Jogurt naturalny	170	122
Kefir	103	74
Mleko 2% tłuszczu	120	86
Ser żółty	807	516
Ser biały półtłusty	94	227
Jajka	47	204
Schab środkowy z kością	15	208
Szynka wieprzowa	5	179
Wołowina, rozbratel	9	191
Pierś z indyka bez skóry	2	238
Udko kurczaka ze skórą	9	196
Mielonka	9	158
Szynka gotowana	6	187
Śledź w oleju	33	221
Mintaj	9	280
Fasola biała, nasiona suche	163	437
Groch, nasiona suche	57	388
Soczewica czerwona	46	301
Soja, nasiona suche	240	743

Dużym problemem w niedoczynności przytarczyc jest jednak słaba tolerancja produktów mlecznych przez przewód pokarmowy chorych – wielu z nich czuje się bardzo źle po nabiale, ma problemy gastryczne. Tutaj może zaistnieć sytuacja, w której trzeba sprawdzić czy źle reagujemy na laktozę (i ograniczyć słodkie mleko), czy w ogóle na nabiał. Część osób dobrze toleruje właśnie przekwaszone produkty mleczne – kefiry, jogurty, zsiadłe mleko (o ile nie spożywają ich w większej ilości).

Produkty zbożowe

We wszystkich rodzajach produktów zbożowych i wytworzonych z nich artykułów np. makaronu czy też chleba, zawsze znajduje się więcej fosforu niż wapnia. Nie wyklucza się ich z jadłospisu całkowicie, ale wybiera się raczej produkty wysokooczyszczone, drobne kasze (manna a nie gryczana), wyjątek stanowi kasza jęczmienna, która zawiera więcej fosforu w drobnej perłowej odmianie, niż w pęczaku. Dobrze jest gdy w jadłospisie sięgniemy po pieczywo jasne, najlepiej mleczne, a najlepiej upieczone przez siebie na bazie mąki pszennej typu 500, oczywiście w ograniczonej ilości.

	Wapń	Fosfor
	mg	mg
Bułka tarta	27	165
Chleb baltonowski	16	91
Kajzerki	16	77
Chleb żytni razowy	25	204
Chleb żytni jasny, mleczny	45	89
Kasza gryczana	25	459
Kasza jaglana	10	240
Kasza jęczmienna, pęczak	20	181
Kasza jęczmienna, perłowa	20	206
Ryż biały	10	135
Makaron bezjajeczny	20	100
Bułki wrocławskie	15	73

Warzywa i owoce

Z warzyw i owoców wymieniłam w tabeli tylko te, które mają korzystny dla osób chorych na niedoczynność przytarczyc, stosunek wapnia i fosforów:

	Wapń	Fosfor
	mg	mg
Brukselka	57	33
Buraki	41	17
Boćwina	97	36
Cebula	25	14
Cykoria	32	32
Dynia	66	43
Fasolka szparagowa	65	44
Kapusta biała	67	33
Kapusta czerwona	46	31
Kapusta pekińska	45	37
Kapusta włoska	77	49
Koper ogrodowy	64	51
Marchew	36	32
Rzepa	40	34
Seler naciowy	41	26
Kapusta kwaszona	36	18
Czarne jagody	15	14
Grejpfrut	22	18
Maliny	35	33
Mandarynki	30	18
Melon	27	22
Morele	23	21
Papaja	24	5
Pomarańcza	33	23
Porzeczki białe	30	23
Porzeczki czerwone	36	33
Poziomki	28	27
Truskawki	26	25
Figi suszone	203	122
Daktyle suszone	70	58

Jak widać z wymienionych przeze mnie produktów, tych które zawierają większe ilości fosforu niż wapnia jest po prostu większość i stworzenie diety o idealnych proporcjach 1:1 jest prawie niemożliwe. Ponadto fosfor dodawany jest do artykułów spożywczych w postaci wielu dodatków chemicznych – stabilizatorów, zagęstników, regulatorów kwasowości. Zawsze jednak, gdy mówimy o niedoczynności przytarczyc starać się powinniśmy wybierać produkty o możliwie najmniejszej ilości fosforu i raczej nie unikniemy leków ograniczających wchłanianie tego wszędobylskiego składnika mineralnego.

A co z magnezem?

Magnez jest bardzo ważnym składnikiem służącym do tego aby uzyskiwać maksymalnie korzystne wchłanianie wapnia z pożywienia. Tyle tylko, że znajduje się on w roślinach strączkowych, orzechach, pełnoziarnistych produktach zbożowych – czyli wszędzie tam gdzie króluje fosfor. Z tego powodu w diecie przy niedoczynności przytarczyc warto sięgnąć po wody magnezowo-wapniowe (nawet i gazowane jeżeli dobrze je znosimy) w ilościach do 1,5−2 litrów dziennie dzięki którym możemy dostarczyć sobie do 300 mg magnezu. Warto wprowadzić zielone rośliny liściaste, ale przede wszystkim musimy się przygotować, że składnik ten – podobnie jak wapń i witaminę D – będziemy suplementować.

Dieta w niedoczynności przytarczyc – choć ważna – pełni jedynie rolę uzupełnienia leczenia farmakologicznego. Chorzy zmuszeni są często spożywać naprawdę wiele leków, suplementów i powinni być pod stałą kontrolą lekarską.

Zapraszam do zapoznania się ze wpisami:
1. Tarczyca na diecie
2. Dieta w nadczynności tarczycy
3. Dieta w Hashimoto
4. Dieta w niedoczynności tarczycy

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net