Zasady żywienia

Tarczyca – mały narząd a wielki kłopot, gdy zaczyna szwankować. Bardzo wiele osób trafiających do dietetyka to właśnie chorzy zmagający się z jej nieprawidłowym działanie. Chciałabym przedstawić pierwszy z serii artykułów poświęconych żywieniu w chorobach tarczycy.

Tarczyca i przytarczyce

Tarczyca to niewielki organ wewnętrzny, znajdujący się w szyi, składający się z dwóch płatów i łączącego ich jakby mostka, zwanego cieśnią. Obok tarczycy (ale czasami również wewnątrz tarczycy, w grasicy itd.) znajdują się cztery gruczoły przytarczyczne. Razem tarczyca i przytarczyce należą do grupy gruczołów wydzielania wewnętrznego czyli takich narządów, które regulują pracę całego organizmu dzięki hormonom.

Parathormon

Przytarczyce – których ułożenie dość często jest nietypowe bo np. u danej osoby znajdują się nie obok płatów tarczycy, ale wewnątrz – produkują w organizmie parathormon. To taki związek chemiczny, który odpowiedzialny jest przede wszystkim za gospodarkę wapniem i fosforem poprzez:

• zwiększenie stężenia wapnia we krwi (w razie potrzeby uwalnia wapń z kości)
• zwiększenie wchłaniania zwrotnego wapnia w nerkach
• zwiększenie utraty fosforanów z moczem
• zwiększenie syntezy aktywnej witaminy D3

Aby zrozumieć jak ważny jest dla organizmu parathormon, trzeba uświadomić sobie, że nadmiar fosforu i niedobór wapnia to nie tylko problem z kościami i zębami, choć osteoporoza to nie jest miła choroba, ale również w krytycznych momentach bezpośrednie zagrożenie życia. Tzw. tężyczka czyli skrajna postać niedoboru wapnia może być bardzo niebezpieczna – wpływa bowiem na skurcze mięśniowe nie tylko rąk czy nóg, ale również oskrzeli, krtani itd. A ze względu na swoje, często nietypowe, położenie przytarczyce bywają przypadkiem usuwane podczas operacji tarczycy.

Hormony tarczycy

Tarczyca z kolei produkuje tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3) — odpowiedzialne w organizmie przede wszystkim za:

• prawidłowy wzrost i rozwój organizmu
• metabolizm lipidów
• produkcję energii
• produkcję ciepła
• pracę serca
• oddychanie
• rozwój i funkcjonowanie mózgu

i in.

Najczęściej jednak hormony tarczycy kojarzymy z wpływem na szybkość metabolizmu – bo też w zależności od braku lub nadmiaru tych związków dość łatwo tyjemy lub tracimy na wadze.

Tarczyca na diecie

Ze względu na wpływ jaki mają hormony tarczycy i przytarczyc na organizm, zaburzenia produkcji hormonów – zarówno nadmiar jak i niedomiar – prowadzi do chorób wymagających specjalnej diety. Przy czym diety te tylko częściowo się różnią, a wiele wskazań jest takich samych:

• osoby z niedoczynnością/nadczynnością tarczycy powinny spożywać 5 posiłków dziennie, co 3–4 godziny (różna jest tylko wielkość porcji i jej kaloryczność)
• dieta powinna być bogata w pełnowartościowe białko – chude mięso (cielęcina, drób, chuda wołowina, wieprzowina, indyk, królik), chudy nabiał i ryby (choć w przypadku obu tych grup wybór będzie uzależniony od choroby)
• ogranicza się tłuszcze nasycone – słoninę, smalec, łój, zastępując je kwasami tłuszczowymi nienasyconymi występującymi w olejach i rybach morskich
• smażenie zastępuje się gotowaniem, pieczeniem w folii, duszeniem bez obsmażania – w przypadku nadczynności smażenie i ciężkostrawne produkty mogą być przyczyną biegunek i dyskomfortu gastrycznego, a u osób z niedoczynnością jest źródłem dodatkowych i niepożądanych kalorii
• ogranicza się z puste kalorie czyli chipsy, słone paluszki, słodycze – bo choć dostarczają sporo energii (co wydawałoby się korzystne w nadczynności) to jednak nie wnoszą żadnych innych wartości odżywczych, a ograniczają spożycie wartościowych, zdecydowanie bardziej potrzebnych choremu organizmowi produktów spożywczych
• dieta powinna być urozmaicona – im więcej grup produktów spożywczych zjadanych w ciągu dnia, tym większa szansa na to, że dostarczymy sobie wszystkich potrzebnych minerałów i witamin

Nie tylko jod

To urozmaicenie o którym pisałam powyżej, jest bardzo ważne, ponieważ w chorobach tarczycy i przytarczyc warto zwrócić uwagę nie tylko na jod – który nam się zwykle z tym narządem kojarzy, ale również na:

• żelazo
• selen
• cynk
• witaminę D, A, B2, niacynę, fluor

Obserwujemy również, że mało korzystny wpływ na tarczycę mają kadm, rtęć, ołów – czyli zanieczyszczenie środowiska, jednakże nie znamy dokładnego mechanizmu tego oddziaływania.

Jod

Jod kojarzy nam się z tarczycą, morzem, rybami… i tylko czasami zapominamy, że nie każda chora tarczyca oznacza większe zapotrzebowanie na jod. Takimi przeciwwskazaniami do stosowania dużych dawek jodu w pożywieniu jest:

• nadczynność tarczycy
• podejrzenie raka tarczycy
• choroba Hashimoto

Natomiast w niedoczynności tarczycy związek ten jest nie do przecenienia.

Dobrym źródłem jodu w codziennej diecie jest:

• jodowana sól kuchenna,
• ryby morskie,
• algi morskie,
• warzywa z gleb bogatych w jod – szpinak, szparagi, jarmuż, cebula, rzepa, pomidory,
• i niekoniecznie kulinarne, ale bardzo dobre źródło – powietrze okolic nadmorskich.

Żelazo

Żelazo kojarzymy z krwinkami czerwonymi i na ogół nie myślimy o tym, jak ten związek jest potrzebny tarczycy. W naszym organizmie występuje jednak enzym – tarczycowa peroksydaza jodująca — aktywujący przemianę tyreoglobuliny w hormony tarczycy. Enzym ten potrzebuje jednak posiadać w swojej cząsteczce żelazo, i gdy zaczyna nam go brakować, spada również poziom hormonów tarczycy we krwi. Może to być szczególnie ważne u kobiet w wieku rozrodczym.

Aby zapobiec niedoborom żelaza najczęściej nie musimy wprowadzać do jadłospisu więcej mięsa (którego jako naród spożywamy w nadmiarze), ale zadbać o to aby więcej tego składnika mineralnego wchłonąć z tych produktów, w których on występuje w mało dostępnej dla nas formie.

Co zwiększa wchłanianie żelaza nie pochodzącego z mięsa?

• witamina C
• niskie pH (np. kwas mlekowy, kwas jabłkowy)
• kiszenie

Jak to przełożyć na jadłospis:

• gdy w obiedzie podajesz kasze dołącz do niej np. ogórka kiszonego
• do posiłków i bezpośrednio po posiłkach nie podawaj kawy i herbaty (obniżające wchłanianie żelaza), ale za to sięgnij po soki bez dodatku cukru (pomarańczowy, porzeczkowy)
• gdzie tylko można dodawaj spore ilości natki pietruszki, koperku lub kiełków (sałatki, surówki, pasty)
• surówki przyrządź przed podaniem (im dłużej będą stać tym więcej witaminy C utracisz)
• stosuj dietę łączenia — gdy jesz oddzielnie mięso i produkty zbożowe, wchłaniasz znacznie mniej żelaza ze zbóż

Selen

O ile żelazo jest niezbędne aby przekształcić tyreoglobulinę w hormony tarczycy, o tyle selen uczestniczy w przemianie tyroksyny do aktywnej formy hormonu czyli trójjodotyroniny. Im mniej spożywamy selenu, tym mniejsza ilość T3 w tkankach, krwi. A jakby tego było mało to braki selenu prowadzą do uszkodzeń tarczycy i zmniejszają efektywność oddziaływania hormonów tarczycy na metabolizm.

Dobrym źródłem selenu są:

• owoce morza
• chude czerwone mięso
• otręby
• kiełki zbożowe
• pełnoziarniste produkty zbożowe
• ryby morskie
• grzyby

Cynk

Kolejnym związkiem mineralnym biorącym udział w produkcji hormonów tarczycy jest cynk, który w dużej ilości znajduje się w:

• zarodkach pszennych
• nasionach lnu
• pestkach dyni
• pełnoziarnistych produktach zbożowych

Niedobory cynku związane są zwykle ze stosowaniem nieprawidłowego, mało urozmaiconego jadłospisu. Monotonna dieta, oparta ciągle o tą samą, niewielką grupę produktów spożywczych zwykle prowadzi do niedoborów jakiś składników mineralnych, te niedobory pociągają za sobą następne, i takim domino nieraz dochodzi do poważnej choroby np. tarczycy.

Już wkrótce zapraszam do zapoznania się ze wpisami:
1. Tarczyca na diecie
2. Dieta w nadczynności tarczycy
3. Dieta w Hashimoto
4. Dieta w niedoczynności tarczycy
5. Dieta w niedoczynności przytarczyc

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net