Witamina A

Witaminę A organizm ludzki otrzymuje w postaci kilku związków, o podobnej aktywności biologicznej.

Można również dostarczyć ją sobie w postaci prowitaminy A – czyli karotenoidów (w tym najbardziej znany β‑karoten) – taki związek organizm człowieka zamienia w nabłonku jelitowym na witaminę A.

 


Rola w organizmie

Witamina A pełni w organizmie wiele ważnych funkcji:

  • jest niezbędna w procesie widzenia (wchodzi w skład światłoczułego barwnika pręcików siatkówki),
  • reguluje procesy tworzenia nowych komórek,
  • zapewnia prawidłową czynność tkanki nabłonkowej skóry,
  • współuczestniczy w syntezie śluzu chroniącego tkankę nabłonkową przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, dróg moczowych, dróg rodnych,
  • utrzymuje sprawność grasicy,
  • uczestniczy w przemianach lipidów, hormonów (np. tarczycy, wytwarzania progesteronu u mężczyzn),
  • β‑karoten chroni organizm przed działaniem wolnych rodników,
  • utrzymuje prawidłowy stan skóry, włosów i paznokci.

Źródła

Głównym źródłem witaminy A są produkty pochodzenia zwierzęcego:

  • tłuszcze rybie (tran),
  • wątroba,
  • pełnotłuste mleko (występuje tutaj zarówno witamina A jaki i β‑karoten),
  • masło,
  • sery żółte,
  • żółtka jaj,
  • a w związku z modnym wzbogacaniem produktów spożywczych w składniki odżywcze witaminę A można również spotkać w margarynach kubeczkowych.

Głównym źródłem prowitaminy A są warzywa i owoce o żółtej, pomarańczowej i zielonej barwie np: marchew, dynia, szpinak, papaja, jarmuż, brokuł, melon, awokado, morele, zielony groszek, fasolka szparagowa, koperek, brzoskwinie.

Produkt spożywczyWitamina A w μg (retinol + beta-karoten) / 100 g
Mleko spożywcze 3,5 % tłuszczu40
Mleko spożywcze 2 % tłuszczu25
Śmietanka kremowa 30 % tłuszczu249
Śmietana 12 % tłuszczu100
Ser żółty: rokpol pełnotłusty521
Ser żółty: Edamski tłusty269
Ser twarogowy tłusty83
Jaja kurze całe375
Żółtko jaja kurzego770
Cielęcina, łopatka30
Wieprzowina, schab surowy0
Wołowina, rozbratel12
Wątroba wieprzowa13000
Wątroba wołowa14400
Wątroba kurczaka9304
Pasztet pieczony2225
Karp świeży44
Śledź solony45
Makrela wędzona54
Tuńczyk w wodzie370
Margaryna kubełkowa600 – 900
Masło wyborowe814
Boćwina670
Brokuły153
Cykoria264
Dynia496
Groszek zielony68
Kapusta pekińska140
Koper zielony350
Marchew 1656
Papryka czerwona528
Pomidory107
Szczypiorek567
Szpinak707
Brzoskwinia99
Morele254

Opracowano na podstawie danych zawartych w: H. Kunachowicz, I. Nadolna, K. Iwanow, B. Przygoda, Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997

Co utrudnia wchłanianie witaminy A?

Istnieje wiele sytuacji i związków chemicznych, które utrudniają wchłanianie witaminy A, najczęściej są to:

  • biegunki,
  • środki przeczyszczające,
  • sterydy,
  • kofeina,
  • nikotyna,
  • alkohol,
  • choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania żółci.

Co jeszcze zwiększa straty witaminy A?

Witamina A jest odporna na gotowanie. Natomiast inne techniki kulinarne, w których osiąga się zdecydowanie większą temperaturę – pieczenie i smażenie – powodują dużą (przeciętnie o ¼ początkowej ilości) utratę witaminy A.

Drugim czynnikiem, który bardzo mocno zmniejsza poziom witaminy A w produktach spożywczych, jest światło – zniszczeniu ulega do 70 % tego składnika pokarmowego. Dlatego oleje i oliwę z oliwek należy przechowywać w ciemnych butelkach, lepiej trzymać je w zamkniętych szafkach, a nie jako ozdobę na wierzchu. Podobnie jest z masłem – przechowujmy je w zamkniętym, nieprzepuszczalnym dla światła pojemniku.

Objawy niedoboru

Istnieje bardzo dużo objawów niedoborów witaminy A:

  • suche, łamliwe włosy,
  • kruche, wolno rosnące paznokcie,
  • wysypka na skórze,
  • osłabione i wrażliwe dziąsła,
  • obniżona odporność (częste przeziębienia),
  • rogowacenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, oddechowego (zwłaszcza płuc, co prowadzi do częstych stanów zapalnych oskrzeli), moczowo-płciowego,
  • wysychanie rogówki i spojówki (kseroftalmia),
  • kurza ślepota”, czyli stan w którym po zmierzchu, przy mniejszej ilości światła, przestajemy widzieć (uszkodzenie pręcików w siatkówce oka),
  • zmiany chorobowe na rogówce, a utrzymujący się, stały brak witaminy A doprowadza do utraty wzroku,
  • skłonność do biegunek,
  • uczucie zmęczenia,
  • zahamowanie wzrostu u dzieci i młodzieży,
  • brak apetytu,
  • oziębłość płciowa,
  • bezpłodność,
  • zanikanie nabłonków,
  • łuszczyca,
  • łysienie plackowate.

Co polepsza wchłanianie witaminy A?

Warto pamiętać, że witamina A jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczu, więc w obecności dodatkowego tłuszczu w potrawie zwiększy się wchłanianie tej witaminy np: jeżeli do warzyw podamy odrobiny masła lub oleju roślinnego wchłoniemy większą ilość β‑karotenu.

Inne czynniki wpływające na zwiększenie wchłaniania witaminy A to:

  • spożywanie witaminy A wraz z pokarmami bogatymi w witaminę B,
  • obecność witaminy C,
  • obecność innych witamin tłuszczorozpuszczalnych: D i E,
  • wapń,
  • fosfor,
  • cynk.

Nadmiar witaminy A

Witamina A jest witaminą magazynowaną w organizmie, łatwo ją więc, stosując suplementację farmakologiczną, przedawkować. Prowadzi to wstępnie do:

  • uczucia zmęczenia i dyskomfortu,
  • podenerwowania,
  • zmniejszenia apetytu,
  • krwawienia z dziąseł,
  • wypadania włosów,
  • świądu skóry,
  • suchości skóry,
  • depresji,
  • powiększenia wątroby i śledziony,
  • zwiększenia ciśnienia śródczaszkowego prowadzącego do nudności, wymiotów, bóli głowy oraz zaburzeń koordynacji mięśniowej).

Istnieją również pacjenci z objawami przewlekłego przedawkowania, u których stwierdza się dodatkowo:

  • bóle stawów,
  • drgawki,
  • wysuszanie i pękanie skóry lub ust,
  • gorączkę,
  • zwiększoną wrażliwość skóry na światło,
  • zwiększoną częstość oddawania moczu (szczególnie w nocy),
  • bóle żołądka,
  • wymioty,
  • żółtopomarańczowe plamy na stopach, dłoniach, skórze wokół nosa i ust.

Pamiętajmy, że nadmiar witaminy A może być przyczyną śmierci.

Witamina A w ciąży

Wszelkie dodatkowe preparaty z witaminami i składnikami mineralnymi w ciąży można zażywać jedynie po ustaleniach z lekarzem. W tym przypadku bowiem, zbyt duże ilości witaminy A prowadzą do poważnych powikłań:

  • zwiększają ryzyko wad wrodzonych u noworodków,
  • nawet w wiele lat po urodzeniu dziecka mogą stanowić czynnik wpływający na jego zdrowie – w okresie dojrzewania dziecka (12 – 18 lat) zbyt duża ilość witaminy zażywana przez matkę w ciąży może być przyczyną spowolnienia lub zahamowania wzrostu.

Nie oznacza to jednak, że kobiety ciężarne powinny unikać jedzenia produktów bogatych w witaminę A. Wystarczy bowiem, nie stosować suplementacji farmakologicznej na własną rękę.

Witamina A w tabletkach u dzieci

Dzieci nie potrzebują suplementacji witaminy A. Wystarczy podawać im odpowiednio zróżnicowane jedzenie, zwłaszcza, że ostatnio producenci (nie zawsze zachowując umiar i zdrowy rozsądek) wzbogacają produkty spożywcze w witaminy.

Podawanie preparatów farmakologicznych zawierających witaminę A, częściej niż u dorosłych, wiąże się z:

  • krwawieniami z dziąseł,
  • suchością i uszkodzeniami błony śluzowej jamy ustnej,
  • pękaniem i wysuszaniem ust,
  • u niemowląt jednym z objawów przedawkowania jest miękkie wybrzuszenie na główce.

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *