Zasady żywienia

Niewydolność nerek to taki stan, w którym nerki nie realizują swojej podstawowej funkcji tzn. nie są wstanie oczyścić krwi ze zbędnych produktów przemiany materii, nadmiaru witamin i innych składników których pozbywamy się z moczem. W zależności od stopnia uszkodzenia wyróżniamy kilka etapów tego schorzenia. Jednym z nich jest postać jawna wyrównana. Tylko co to znaczy?

Jawna i wyrównana

W początkowych fazach przewlekłej choroby nerek, może ona przebiegać bezobjawowo. Jednak z czasem zaczynają występować takie symptomy (np. zaburzenia gospodarki wodnej), które ewidentnie wskazują na chorobę.

Objawami jawnej postaci przewlekłej choroby nerek są:

• nadmierne pragnienie
• zwiększenie objętości moczu (potem objętość moczu może z czasem się zmniejszać),
• nocne oddawanie moczu (więcej niż jeden raz) nazywane nykturią
• osłabienie
• męczliwość
• nadciśnienie – nerki zaczynają produkować znacznie więcej reniny, co w efekcie podwyższa ciśnienie krwi, więc ten objaw występuje zarówno u tych osób, które wcześniej się z tym problemem zmagały, jak i u tych, których dotychczas to nie dotyczyło
• obniżona odporność
• niedokrwistość
• u niektórych obrzęki

W badaniach laboratoryjnych:

• wzrasta poziom mocznika i kreatyniny
• przesącz kłębuszkowy spada do 30–59 ml/min/1,73 m³ co najprościej można sobie wyobrazić w ten sposób że funkcjonuje już tylko 30–59% miąższu nerek
• wzrasta (stopniowo) poziom fosforanów
• obniża się poziom wapnia we krwi

Brzmi już bardzo poważnie – a my jednak mówimy, że jest to okres wyrównany – więc mimo dużych zmian nie doszło jeszcze do stanu, w którym zaburzenia biochemiczne znacząco wpływają na funkcjonowanie wszystkich innych organów i codzienne życie chorego.

Jaka dieta?

W okresie jawnej wyrównanej niewydolności nerek powoli wprowadza się dietę niskobiałkową, niskosodową, o kontrolowanej ilości potasu, utrzymuje się ograniczenia w podaży fosforu. Jeżeli chodzi o ilość i rodzaj spożywanego tłuszczu i węglowodanów oraz zapotrzebowanie energetyczne to nadal korzysta się ze schematów postępowania jakie opisałam w utajonej niewydolności nerek. Podam tylko dla przypomnienia:

• wybieramy tłuszcze roślinne – pamiętając szczególnie o tłuszczu rybim, oliwie z oliwek, oleju lnianym
• ograniczamy lub wykluczamy produkty dostarczające cukry proste tj. słodycze, cukier, dżem, miód, syrop fruktozowo-glukozowy
• wybór rodzaju pieczywa (jasne czy pełnoziarniste) zależy od poziomu fosforanów w badaniach oraz od poziomu glukozy we krwi
• rezygnujemy ze słodzików
• ilość energii ustalamy w zależności od masy ciała i aktywności fizycznej

Ile białka?

Prawdziwe zmiany w jadłospisie dotyczą ilości spożywanego białka. W zależności od poziomu kreatyniny i mocznika lekarz (i tylko on) ustala ile gram białka powinno się spożyć. Na tym etapie choroby zwykle jest to 0,6 g/kg należnej masy ciała – trzeba więc tę ilość wyliczyć indywidualnie. W praktyce najczęściej kształtuje się to pomiędzy 40 a 50 g białka na dzień. Oznacza to np. zastępowanie tradycyjnych produktów spożywczych np. pieczywa, ich niskobiałkowymi odpowiednikami.

W przypadkach gdy spożywa się białka poniżej 0,6 g/kg należnej masy ciała może dojść do niedożywienia i wtedy wprowadza się to diety np. specjalne odżywki (to jednak zwykle występuje już w następnym etapie choroby).

Sód

Jak już wspomniałam opisując objawy, na tym etapie rozwija się powoli nadciśnienie generowane samą chorobą. W takim przypadku należy wyeliminować:

• konserwy
• marynaty
• wędliny
• przetwory mięsne, rybne
• produkty wędzone
• żółte sery
• kiszonki
• produkty wzbogacane o glutaminian sodu (kostki rosołowe, zupy i sosy w proszku, mieszanki przypraw)

Na szczęście są to w większości produkty pokrywające się z listą podaną przy okazji ograniczenia fosforanów więc łatwo jest to ze sobą pogodzić. Ogranicza się również dosalanie potraw. Bywają jednak takie sytuacje, w których pomimo niewydolności nerek, nie ogranicza się sodu (tak jest gdy mamy do czynienia ze schorzeniem w którym traci się sód z moczem). Dlatego o tym czy ograniczamy jakikolwiek składnik mineralny powinien zawsze decydować lekarz.

Potas

Potas jest tym składnikiem mineralnym którego podaż w znacznej mierze zależy od stanu chorego – początkowo w wyrównanej przewlekłej chorobie nerek stosuje się dietę wysokopotasową (czyli bogatą w warzywa i owoce, podobnie jak w poprzednim okresie), z czasem jednak — wraz z pogarszaniem badań biochemicznych, wprowadzamy dietę o coraz mniejszej ilości potasu, aż dochodzimy do diety niskopotasowej. Czyli o ile na początku możemy spożywać warzywa i owoce bez ograniczeń, to później mówimy o umiarkowanych ilościach. I szczerze mówiąc, w praktyce zauważyłam, że jest to najłatwiejsze do wyegzekwowania ograniczenie. Dlaczego? Według badań statystycznych przeciętnie na naszych talerzach ląduje 180–200 g warzyw i owoców na dzień. A ograniczenie o którym mówimy to np. w diecie o 50 g białka i 2300 kcal — 450 g zieleniny. Większość jest przekonana, że ja zwiększam ilość warzyw i owoców w jadłospisie. O ironio — prawdziwe nieszczęście jest to dla tej małej grupki ludzi, którzy dotychczas żywili się zdrowo.

Ile to jest jedzenia?

Dla diety niskobiałkowej dostarczającej 50 g białka i 2300 kcal dzienna racja pokarmowa czyli ilość produktów z jakich przygotowuje się jadłospis na dzień wygląda następująco:

Rodzaj artykułów spożywczych	g	Uwagi
Pieczywo niskobiałkowe	285	trzeba się kierować informacją na opakowaniu
Mąka ziemniaczana, skrobia pszenna	5	płaska łyżeczka do herbaty
Kasze (ryż, kasza jęczmienna perłowa), płatki ryżowe	20	2 płaskie łyżki
Mleko (2%) tłuszczu	270	niewiele ponad szklankę
Ser biały (twarogowy) chudy	84
Jaja	50	1 sztuka
Mięso wołowe (bez kości)	80	można to zamienić na taką samą ilość innego chudego mięsa bez kości – cielęciny, schabu, kurczaka, chudej ryby
Masło, margaryna miękka (w kubeczku)	50	5 łyżeczek
Olej roślinny	18	2 duże łyżki do zupy
Ziemniaki	200	2 średnie sztuki
Warzywa obfitujące w witaminę C	100	np. pomidory, kalafior
Owoce obfitujące w witaminę C	50	np. maliny, porzeczki, truskawki, czarne jagody lub 100 g pomarańczy, cytryn
Warzywa bogate w karoten	200	np. marchew, dynia, można to również zamienić na taką samą ilość kabaczka, 140 g cykorii, 100 g szpinaku, 80 g sałaty, 60 g fasolki szparagowej, 50 g koperku, 20 g koncentratu pomidorowego 30%
Inne warzywa	100	np. buraki, seler, pietruszka, pory, rabarbar, szparagi
Inne owoce	100	np.. jabłka, arbuz, melon, żurawiny, jeżyny, winogrona, można to również zamienić na 70 g truskawek lub 50 g brzoskwiń lub wiśni

Wołowina i jaja

Pomimo ograniczeń białka nie można zapomnieć o dobrych jakościowo produktach bogatych w żelazo. Gdy mamy do czynienia z niewydolnością nerek dochodzi do zmniejszenia wchłaniania żelaza, a do tego nerki nie tworzą pewnego czynnika (erytropoetyny) i nawet jeśli organizm przyswoi trochę tego minerału, to nie jest on tak skutecznie wbudowywane do hemoglobiny. W efekcie bardzo łatwo dostać niedokrwistości. Trudno temu przeciwdziałać i często trzeba organizm wspomagać suplementacją, jednak warto sięgnąć po wołowinę czy jaja, bo stanowią bardzo dobre źródło żelaza.

Za to na pewno nie będziemy u chorego z niewydolnością nerek sięgać po podroby – bo choć zawierają żelazo, to jednak dostarczają znacznie za dużo fosforu i tłuszczy nasyconych, niż chory powinien otrzymać.

Suplementacja

Oprócz żelaza, często suplementuje się:

• witaminę D
• witamin z grupy B (B1, B2, B6, kwasu foliowego, biotyny)
• witaminę C
• wapń

Za każdym razem decyzję o tym, że wprowadzamy jakąś suplementację powinien podejmować lekarz – robi on to na podstawie badań, wiedząc jaki jest biochemiczny stan naszego organizmu. Chory, jego rodzina nie powinni sięgać po żadne specyfiki (niektóre z nich mogą mieć dodatki nefrotoksyczne czyli uszkadzać nerki).

Zioła

Często pytana jestem czy są jakieś zioła wzmacniające nerki na tym etapie choroby? Są i jest ich naprawdę wiele. Tylko że każde zioło to tak naprawdę jakaś substancja chemiczna, która w pewien sposób wpływa na organizm, ale również oddziałuje na leki jakie przyjmuje chory. Zioła mogą wzmocnić działanie leku, mogą go osłabić, mogą u chorego z niewydolnością nerek znacząco zmienić zapotrzebowanie np. będą działać tak moczopędnie, że zakłócona zostanie gospodarka wodno-elektolitowa. Dlatego nie podaje nazwy ziół jakie można przyjmować. Aby nie zaszkodzić sobie ziołoterapią należy udać się do dobrego lekarza z zamiłowaniem do ziół (bardzo rzadki przypadek) i dopiero wraz z nimi wprowadzić zioła i tak dobrać ew. suplementy i leki by sobie wzajemnie nie szkodziły.

I jeszcze raz powtórzę, bo to ostatnio nagminny przypadek – jakkolwiek czystek jest bardzo zdrowy, oczyszcza organizm itd. — to w niewydolności nerek nie poradzi sobie z tym, że nerki w jakimś zakresie nie pracują, napar (3, 5, 8 i więcej minutowy) nie odbuduje uszkodzonego miąższu nerki, w organizmie nadal będą zbędne produkty przemiany materii, niezależnie ile razy byśmy nie pili herbatki z czystku. A jedyne co możemy osiągnąć to pogorszenie stanu zdrowia.

Dobre dopasowanie diety do stanu chorego w znaczący sposób wydłuża lepszy stan psychiczny i fizyczny w tej postępującej chorobie i jest jedną z podstawowych form leczenia. I choć postępujące ograniczenia dietetyczne często budzą złość i rozgoryczenie u chorych, to jednak przy współpracy z dobrym dietetykiem, przy wprowadzeniu przypraw, nawet tak zmienione jedzenie może być naprawdę smaczne.

Dotychczas opisano:

• Dietę w I etapie przewlekłej choroby nerek
• Dietę w II etapie — przewlekła utajona choroba nerek

W następnym wpisie:
Dieta w przewlekłej niewyrównanej chorobie nerek

Obrazek: dream designs / FreeDigitalPhotos.net