Zasady żywienia

Byłam przekonana, że napisałam już cały cykl o chorobach tarczycy i przytarczyc, aż tu nagle zgłosiła się do mnie osoba z pytaniem o nadczynności przytarczyc, o której nie wspomniałam ani słowem – stąd też postanowiłam uzupełnić wpisy. Zwłaszcza, że nadczynność przytarczyc to schorzenie niezwykle skomplikowane dietetycznie.

Co to za choroba?

Nadczynność przytarczyc to taka choroba hormonalna, w której dochodzi do wydzielania zbyt dużej ilości parathormonu. Związek ten jest w organizmie potrzebny do utrzymania prawidłowego poziomu wapnia we krwi oraz odpowiedniego uwapnienia kości, a także usuwania nadmiaru wapnia z moczem. Jego nadmiar, początkowo właściwie bezobjawowy, z czasem może doprowadzić do:

• zaburzeń mineralizacji kości czyli najczęściej osteoporozy
• powstania różnego rodzaju złogów wapiennych w organizmie czyli kamieni nerkowych, żółciowych
• ciężkiego odwodnienia i zaburzeń wodno-elektrolitowych
• zaburzeń pracy układu pokarmowego – np. bóli brzucha, zaparć, ale również bardziej poważnych, typu zapalenia trzustki, choroby wrzodowej
• osłabienia mięśni i bóli mięśniowych
• nadciśnienia tętniczego
• apatii, depresji, zaburzeń koncentracji
• insulinoodporności (u 8% chorych występuje cukrzyca)

Jaka dieta?

Wszystkie wymienione powyżej objawy stanowią wskazanie do pewnego rodzaju diety:

• nadmiar wapnia we krwi to wskazanie do diety niskowapniowej, o podwyższonym poziomie fosforanów
• ryzyko kamieni nerkowych – najczęściej szczawianowych – to wskazanie do diety niskoszczawianowej
• zaburzenia pracy układu pokarmowego – to wskazanie do diety lekkostrawnej, ograniczającej te produkty, które pobudzają wydzielanie soku żołądkowego
• insulinooporność – to wskazanie do zastosowania diety o niskim ładunku i indeksie glikemicznym
• a ryzyko nadciśnienia tętniczego i chorób układu krążenia – to potrzeba diety niskosodowej, bogatej w tłuszcze roślinne

Jest więc to dieta maksymalnie trudna, w której trzeba zwrócić uwagę na bardzo dużo szczegółów i absolutnie nie rozumiem dlaczego najczęściej chorzy zostają pozostawieni sami sobie, podczas gdy powinni znajdować się pod opieką dobrej poradni metabolicznej, w których opieką otoczyliby ich specjaliści: dietetyk, psycholog, lekarz.

To co mogę jeść?

Przy tak skomplikowanych wskazaniach dietetycznych często trzeba iść na drobne kompromisy – dopuścić jakąś grupę produktów, o której wiemy, że raczej ich nie powinno się wykorzystywać. Zamieszczę tutaj przykładowy spis produktów, które można spożywać w większości chorób współtowarzyszących nadczynności przytarczyc (zwłaszcza w kamicy nerkowej, zaparciach, nadciśnieniu i insulinooporności – choć już w rozwiniętej postaci choroby należało by całkowicie wykluczyć słodycze):

	Dozwolone	Dozwolone w umiarkowanych ilościach	Przeciwwskazane
Produkty mleczne i zastępniki mleka		Biały ser, serek homogenizowany naturalny	Mleko, jogurty, kefiry, sery żółte, topione, serki wiejskie
Tłuszcze, orzechy, nasiona	Masło Oleje roślinne, oliwa z oliwek Awokado	Siemię lniane – zaparzane i spożywane zwłaszcza w okresie przesileń wiosennego i jesiennego dla ochrony żołądka Nasiona słonecznika	Wszystkie orzechy, migdały, sezam, mleko orzechowe itp. Smalec, słonina, śmietana, boczek, łój
Owoce	Awokado, wiśnie, jasne winogrona, kumkwaty, mango, melony, nektarynki, papaja, brzoskwinie i nektarynki oraz gruszki w zalewie, zielone i żółte śliwki typu renklody, rodzynki	Jabłka, morele, żurawina, pomarańcze, świeże brzoskwinie, gruszki, ananas, truskawki, śliwki, truskawki Śliwki suszone Banany	Jeżyny, jagody, carambola, ciemne winogrona, figi świeże i suszone, agres, kiwi, skórka cytrynowa, maliny, rabarbar, mandarynki, czereśnie, morwa, daktyle suszone, borówki
Produkty zbożowe	Jęczmień, biały makaron gotowany al dente, dziki ryż	Bagietki, brązowy ryż, skrobia kukurydziana, białe pieczywo, płatki owsiane	Amarant, gryka, otręby zbóż, pieczywo chrupkie, pieczywo pełnoziarniste, mąka pszenna, kasza jaglana, bulgur, kasza kukurydziana
Warzywa	Większość tych produktów niestety drażni żołądek, ale i tak jedynymi dopuszczonymi do spożycia bez ograniczeń warzywami są: kapusta, kalafior, szczypiorek, ogórek, endywia, kalarepa, grzyby, groszek z puszki, rzodkiewki, cykoria, czosnek — – przy wrzodach wymagają one silnego przetarcia i wykluczenia tych, które szkodzą najbardziej.	Karczochy, brokuły, brukselka, marchew w puszkach, kukurydza, koper, fasola limeńska, gorczyca, cebula, pasternak, groszek, pomidory, rzepa, rukiew wodna, papryka czerwona	Fasola, buraki, marchew, seler, cykoria, bakłażany, jarmuż, boćwina, szpinak, szczaw, pory, oliwki, pietruszka, papryka chili i zielona, brukiew, bataty, cukinia
Warzywa strączkowe	Soczewica	Ciecierzyca	Soja, przetwory sojowe, fasola
Ziemniaki		Odmiany białe	Odmiany żółte
Przyprawy	Bazylia, cynamon, musztarda, koper, wanilia, gałka muszkatołowa, oregano, mięta, szałwia, ziele angielskie, liście laurowe, estragon	Ocet, biały pieprz, imbir – wykluczamy jednaj je wtedy gdy wystąpią problemy z żołądkiem Tymianek	Pieprz czarny, gotowe mieszanki przypraw, sos sojowy, sos maggi
Mięso, ryby, drób	Wołowina, jagnięcina, cielęcina, królik, kurczak, indyk Żelatyna Chude wędliny – szynka, polędwica, parówki Ryby: dorsz, leszcz, płastuga, sola, szczupak	Chuda wieprzowina Dziczyzna Ryby smażone na olejach roślinnych — o ile nie ma problemów z trzustką	Tłusta wieprzowina: boczek, golonka, tłusta łopatka Baranina Gęsi, kaczki Tłuste wędliny Ryby: węgorz, pałasz, halibut, sardynki, ryby w puszce, ryby wędzone
Jaja		Umiarkowane ilości do 2 szt. tygodniowo
Napoje	Sok jabłkowy, morelowy, grapefruitowy (o ile nie spożywamy leków na obniżenie cholesterolu), lemoniada, sok z limonki i cytryny w niewielkich ilościach, sok ananasowy, wody mineralne (trzeba jednak uważać na ich skład)	Sok z marchwi, sok żurawinowy, herbata Mate, sok pomidorowy, słaba herbata, słabe napary ziołowe np. z kopru włoskiego przy problemach żołądkowych, napar z lipy przy przeziębieniu – w innych przypadkach lepiej je wykluczyć	Kakao, kawa rozpuszczalna, czekolada rozpuszczalna, napoje sojowe, mocna kawa, mocne napary ziołowe, napar z morwy białej – choć bywa zalecany przy insulinooporności to niestety jest bardzo bogatym źródłem szczawianów Napoje energizujące
Słodycze		Miód Dżem niskosłodzony z dozwolonych owoców Galaretki, niskosłodzone dżemy, kisiel owocowy Ew. bezy	Cukier, słodycze – nadmiar cukru prowadzi w organizmie do wytworzenia pewnej ilości kwasu szczawiowego

A co gdy dokucza trzustka?

Powyższy zestaw produktów uwzględnia większość postulatów diety – jest niskowapniowy, niskoszczawianowy, bogaty w tłuszcze roślinne, a ubogi w zwierzęce i w większości przypadków lekkostrawny. Jest jednak grupa powikłań nadczynności przytarczyc która wymaga innej diety – a są to kamienie żółciowe oraz ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki. W tych przypadkach chroni się to co pilniej wymaga ochrony czyli dodatkowo dotknięte chorobą narządy. W związku z tym należy zrezygnować z ograniczenia szczawianów, a raczej ograniczyć tłuszcze, a przede wszystkim, w tym wypadku ustalić dietę ściśle indywidualnie.

Gdy już ktoś ma przechlapane na całego to ma zarówno chorą trzustkę jak i kamicę szczawianową — wtedy trzeba się nieźle nagłówkować nad dietą i za każdym razem powinno się ją ustalać indywidualnie, pracując z pacjentem (nie wystarczy do tego jednorazowa porada).

Jak gotować?

Jak w przypadku większości chorób, tak i w tym przypadku zaleca się aby wykorzystywać różnorodne techniki przyrządzania potraw. Oczywiście najlepiej i najczęściej należy:

• gotować w wodzie lub na parze,
• dusić bez uprzedniego obsmażania,
• piec w folii lub specjalnym rękawie (przy zastosowaniu tego typu form pieczenia produkty nie wysychają i stają się łatwiejsze do przyswojenia),
• grillować,

ale jest to choroba długotrwała i wymaga długiego stosowania diety, więc warto raz na miesiąc sięgnąć po inne sposoby przygotowania posiłku – zwłaszcza, jeśli nie występują powikłania ze strony układu pokarmowego – np. krótkotrwałe obsmażanie mięsa (bez panierki). Nie jest to najkorzystniejsze dla zdrowia, ale łatwiej wtedy wytrwać na diecie.

Jak z tego ułożyć dietę?

Przy takich ograniczeniach, bardzo często występuje problem – jak ułożyć sensowny jadłospis. Dla ułatwienia przedstawiam jeden dzień typowego jadłospisu:

• śniadanie:
  3 plasterki bułki, jajko na miękko, sałatka z pomidora ze szczypiorkiem, woda mineralna
• II śniadanie:
  15 truskawek
• obiad:
  5 łyżek kaszy jęczmiennej (można zamienić na 2 kromki chleba pszennego – nie każdy lubi jeść bigos z kaszą), bigos, słaba herbata

Bigos (1 porcja)

– o ile można coś takiego nazwać bigosem, ale na pewno niskoszczawianowy, niskokaloryczny (a w związku z bólami mięśniowymi wiele osób z nadczynnością przytarczyc cierpi na nadwagę), o niskim indeksie glikemicznym

Składniki:
50 g wędzonego fileta drobiowego (można zastosować sam filet surowy – zwłaszcza, gdy mamy problemy żołądkowe, ale wędzony nadaje choć odrobinę podobny posmak do kiełbasy)
pół szklanki kiszonej kapusty
pół łyżki suszonych grzybów (mogą być pieczarki, ale suszone grzyby nadają zdecydowanie lepszy aromat)
liść laurowy, ziele angielskie, sól
łyżka oliwy

Wykonanie:
Grzyby namaczamy w ciepłej wodzie i drobno kroimy. Kapustę płuczemy o ile jest bardzo kwaśna, lekko kroimy. Kurczaka wędzonego kroimy w kostkę i lekko podsmażamy go na oliwie. Dodajemy kapustę, grzyby suszone z wodą w której się moczyły, przyprawy. Dusimy pod przykryciem, podlewając wodą w zależności od potrzeb.

• podwieczorek:
  20 jasnych winogron
• kolacja:
  zupa kalafiorowa-krem z grzankami

Zupa kalafiorowa – krem z grzankami (1 porcja)

Składniki:
¹⁄₂ kalafiora
ząbek czosnku
szklanka wody
oliwa z oliwek
sól, cukier
kromka chleba

Wykonanie:
Wodę zagotowujemy ze szczyptą soli i cukru. Kalafior kroimy w drobne kawałki. Czosnek obieramy, kroimy w cienkie plasterki. Warzywa wrzucamy na gotującą się wodę i gotujemy na małym ogniu, pod przykryciem, około 20 minut (tak aby warzywa zmiękły). Całość miksujemy lub blendujemy, aż powstanie gęsty krem.
Kromkę chleba kroimy w kostkę, obsmażamy na niewielkiej ilości oliwy z oliwek.
Podajemy krem z kalafiora z przygotowanymi grzankami.

Dieta w nadczynności przytarczyc nie jest prosta i wiele osób się w niej gubi. Nie jest też głównym narzędziem leczniczym, często bowiem potrzeba wprowadzić dodatkowe środki farmakologiczne, a także chirurgiczne. Jednak odpowiednio skrojone menu w znaczący sposób poprawia samopoczucie chorego.

Zdjęcie: FreeDigitalPhotos.net